વિશ્વની સૌથી મોંઘી ચૂંટણી ભારતમાં યોજાય છે. આ સમયગાળા દરમિયાન રાજકીય પક્ષો પાણીની જેમ પૈસા ખર્ચે છે. જો આપણે ગ્રામ પંચાયતથી લઈને લોકસભા સુધીની ચૂંટણીઓ માટેનો એક વખતનો ખર્ચ ઉમેરીએ તો તે રૂ. 10 લાખ કરોડને પાર કરે છે.
સેન્ટર ફોર મીડિયા સ્ટડીઝ અનુસાર, જો એક સપ્તાહમાં તમામ ચૂંટણીઓ કરાવવામાં આવે અને પક્ષો ચૂંટણી અનુશાસનનું પાલન કરે તો 3 થી 5 લાખ કરોડ રૂપિયાની બચત થઈ શકે છે. સંસ્થાના જણાવ્યા અનુસાર 2024ની લોકસભા ચૂંટણીમાં 1.20 લાખ કરોડ રૂપિયા ખર્ચ થવાની ધારણા છે. આનો સૌથી મોટો ભાગ ઉમેદવારોના પ્રચાર પ્રચારનો રહેશે.
દેશભરમાં વિધાનસભાની 4,500 બેઠકો છે. તેમની ચૂંટણી એક વખત કરાવવાનો ખર્ચ 3 લાખ કરોડ રૂપિયા છે. મહાનગરપાલિકામાં કુલ 500 બેઠકો છે. તેમની ચૂંટણી પાછળ એક લાખ કરોડ રૂપિયા ખર્ચવામાં આવે છે. 650 જિલ્લા પરિષદની બેઠકો, 7,000 મંડલ બેઠકો અને 2.5 લાખ ગ્રામ પંચાયતની બેઠકો માટે લગભગ રૂ. 4.30 લાખ કરોડનો ખર્ચ થાય છે.
લોકસભા ચૂંટણીમાં ઉમેદવાર 50 લાખથી 70 લાખ રૂપિયા સુધીનો ખર્ચ કરી શકે છે. જો કે તે કયા રાજયમાંથી ચૂંટણી લડે છે તેના પર નિર્ભર છે. અરુણાચલ પ્રદેશ, ગોવા અને સિક્કિમ સિવાયના અન્ય તમામ રાજયોમાં (ખર્ચ મર્યાદા રૂ. 54 લાખ), ઉમેદવાર પ્રચાર માટે વધુમાં વધુ રૂ. 70 લાખનો ખર્ચ કરી શકે છે. આ મર્યાદા દિલ્હી માટે 70 લાખ અને અન્ય કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો માટે 54 લાખ છે. વિધાનસભા ચૂંટણી માટે મહત્તમ ખર્ચ મર્યાદા રૂ. 20 લાખથી રૂ. 28 લાખની વચ્ચે છે.
સુરસાના મોંની જેમ ચૂંટણી ખર્ચ દિન પ્રતિદિન વધી રહ્યો છે અને છેલ્લી ચૂંટણીમાં રૂ.550 અબજ સુધી પહોંચી ગયો છે. જો છેલ્લી પાંચ ચૂંટણીઓની સરખામણી કરીએ તો આ ખર્ચ પાંચ ગણાથી વધુ વધી ગયો છે. 1999માં લગભગ 100 કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ કરવામાં આવ્યો હતો. વર્ષ 2023માં પાંચ રાજયોની વિધાનસભા ચૂંટણી પર ચૂંટણી પંચ દ્વારા રજૂ કરવામાં આવેલા રિપોર્ટ અનુસાર આ સમયગાળા દરમિયાન 1760 કરોડ રૂપિયાથી વધુ રકમ જપ્ત કરવામાં આવી છે. આ રકમ છેલ્લી જપ્તી કરતા સાત ગણી વધારે છે.
