શહેરો હવે વિશ્વના નકશા પર ફક્ત ઇમારતોનો સંગ્રહ નથી રહ્યા પરંતુ માનવ સભ્યતાના હૃદયના ધબકારા બની ગયા છે. સંયુક્ત રાષ્ટ્રના તાજેતરના અહેવાલ વર્લ્ડ અર્બનાઇઝેશન પ્રોસ્પેક્ટ્સ 2025 એક એવું ચિત્ર રજૂ કરે છે જે ફક્ત વર્તમાનને જ નહીં પરંતુ ભવિષ્યના પડકારોને પણ પ્રકાશિત કરે છે. અહેવાલ મુજબ ઇન્ડોનેશિયાની રાજધાની જકાર્તા હવે વિશ્વનું સૌથી મોટું શહેર બની ગયું છે, જેની વસ્તી આશરે 42 મિલિયન છે. આ ખિતાબ દાયકાઓથી જાપાનની રાજધાની,ટોક્યો પાસે હતો, પરંતુ હવે ટોક્યો ત્રીજા સ્થાને સરકી ગયો છે. બાંગ્લાદેશની રાજધાની, ઢાકા, બીજા સ્થાને છે, જ્યારે ભારતની રાજધાની, દિલ્હી, ટોચના ત્રણમાંથી બહાર નીકળી ગઈ છે.
આ પરિવર્તન ફક્ત સંખ્યાઓનો વિષય નથી. તે વૈશ્વિક શહેરીકરણની લહેરનો પુરાવો છે જે એશિયાને કેન્દ્ર સ્થાને લાવી રહી છે. આ અહેવાલમાં એવો અંદાજ છે કે 2025 સુધીમાં, વિશ્વની 8.2 અબજ વસ્તીમાંથી 80 ટકા લોકો શહેરોમાં રહેશે – જે 1950 કરતા અનેક ગણી વધારે છે. મેગાસિટીઝ (10 મિલિયનથી વધુ વસ્તીવાળા શહેરો) ની સંખ્યા 1975 માં ફક્ત 8 થી વધીને 33 થઈ ગઈ છે, જેમાંથી 19 એશિયામાં છે.
શહેરોનો ઇતિહાસ માનવ સંસ્કૃતિનું પ્રતિબિબ પાડે છે. લગભગ 9,000 વર્ષ પહેલાં, જ્યારે કૃષિ ક્રાંતિએ શિકાર અને ભેગા થવાના જીવનમાં પરિવર્તન લાવ્યું, ત્યારે શહેરોનો ઉદય થયો. સંયુક્ત રાષ્ટ્ર અને ટર્ટિયસ ચેન્ડલર અને જ્યોર્જ મોડેલસ્કી જેવા ઇતિહાસકારોના અંદાજ મુજબ, પેલેસ્ટાઇનમાં જેરીકો 7000 બીસીમાં વિશ્વનું સૌથી મોટું શહેર હતું, જેમાં ફક્ત 1,000-2,000 લોકોની વસ્તી હતી. તે એક પ્રોટો-સિટી હતું – એક દિવાલવાળું શહેર, જ્યાં કૃષિ દ્વારા ખાદ્ય સરપ્લસ ઉત્પન્ન થતું હતું અને વસ્તી વધતી ગઈ.
સમય જતાં, શહેરો સામ્રાજ્યોના કેન્દ્રો બન્યા. 3100 બીસી થી 2240 બીસી સુધી, ઇજિપ્તનું મેમ્ફિસ સૌથી મોટું શહેર હતું, જેની વસ્તી આશરે 30,000 હતી. ત્યારબાદ, મેસોપોટેમિયા (હવે ઇરાક) માં અક્કાદનો ઉદય થયો. રોમન સામ્રાજ્યની ઊંચાઈએ, 100 એડી માં રોમની વસ્તી 10 લાખ સુધી પહોંચી ગઈ – જે તેને યુરોપનું પ્રથમ મિલિયનથી વધુ વસ્તી ધરાવતું શહેર બનાવ્યું. પરંતુ મધ્ય યુગમાં, એશિયાએ કબજો જમાવ્યો. 9મી સદીમાં, બગદાદ (ઇરાક) પ્રથમ આધુનિક મિલિયનથી વધુ વસ્તી ધરાવતું શહેર બન્યું, જ્યાં અબ્બાસીદ ખલીફાના દરબારમાં વિજ્ઞાન, કલા અને વેપારનું પોષણ થયું.
19મી સદીમાં ઔદ્યોગિક ક્રાંતિએ યુરોપને આગળ ધપાવ્યું. 1800માં, લંડન વિશ્વનું સૌથી મોટું શહેર હતું (લગભગ 900,000 લોકો સાથે), પરંતુ 1900 સુધીમાં, ન્યૂ યોર્ક તેનાથી આગળ નીકળી ગયું. એશિયા પાછું આવ્યું: 1950માં ટોક્યો ટોચનું સ્થાન મેળવ્યું. સંયુક્ત રાષ્ટ્રના ડેટા દર્શાવે છે કે 1950 અને 2000 દરમિયાન શહેરી વસ્તીમાં 7.7 કરોડથી વધુનો વધારો થયો હતો, પરંતુ હવે એશિયા પ્રભુત્વ ધરાવે છે. 1800માં, આફ્રિકા અને એશિયાનો વિશ્વના 100 સૌથી મોટા શહેરોમાં હિસ્સો વધુ હતો, પરંતુ વસાહતી યુગે યુરોપને પ્રોત્સાહન આપ્યું. આજે, 2025માં, એશિયાના નવ શહેરો ટોચના 10માં છે. એક પરિવર્તન જે વૈશ્વિકરણ, સ્થળાંતર અને આર્થિક તેજીનું પરિણામ છે.
