વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ વર્ષ 2016માં નોટબંધી લાગુ કર્યા પછી નાણાકીય વ્યવહારોમાં પારદર્શીતા લાવવા તેમજ નોટોના પ્રિન્ટિંગ, પરિવહનનો ખર્ચ ઘટાડવાના હેતુથી ડિજિટલ વ્યવહારોનું પ્રમાણ વધારવા પર ભાર મૂક્યો છે અને આ સમયમાં ડિજિટલ વ્યવહારોમાં નોંધપાત્ર વધારો થયો છે. આમ છતાં, દેશમાં રોકડ વ્યવહારો અંગે ભારતીય રિઝર્વ બેન્કના તાજા અહેવાલે દર્શાવ્યું છે કે બજારમાં રોકડ જ રાજા છે. નાણાકીય વર્ષ 2021-22માં ચલણી નોટોના પ્રમાણમાં સરેરાશ 10 ટકાનો વધારો થયો છે. ચલણી નોટોમાં રૂ. 500ની નોટોનું પ્રમાણ સૌથી વધુ છે જ્યારે આરબીઆઈના નિયંત્રણોના પગલે રૂ. 2000ની નોટોનું પ્રમાણ ઘટયું છે.
એજ રીતે આ સમયમાં સિક્કાનું ચલણ પણ વધ્યું છે. સિક્કાના ચલણમાં મૂલ્યની દ્રષ્ટિએ 4.1 ટકા અને સંખ્યાની દ્રષ્ટિએ 1.3 ટકાનો વધારો થયો છે. બજારમાં કુલ સિક્કાઓમાં રૂ. 1, 2 અને 5નું કુલ યોગદાન સંખ્યાની રીતે 83.5 ટકા અને મૂલ્યની દ્રષ્ટિએ 75.8 ટકા છે. ભારત સરકારે નવેમ્બર 2016માં ચલણમાં રહેલી રૂ.500 અને રૂ.1000ની ચલણી નોટો રદ્દ કરી કાળું નાણું બહાર આવે એ માટે કવાયત આદરી હતી. જોકે, આ રદ્દ થયેલી નોટો કરતા વધારે રકમ બેંકમાં જમા થઇ હોવાનું બહાર આવ્યા બાદ સરકારે ચલણની નોટો છાપવા, તેના પરિવહન વગેરે ઉપર થતો ખર્ચ ઘટાડવા અને નાણાકીય વ્યવહારો પારદર્શી બને એ માટે ડીજીટલ પેમેન્ટની ક્રાંતિ ઉપર ભાર મુક્યો હતો. બેન્કના પોર્ટલ, મોબાઈલ એપ, પેમેન્ટ વોલેટ અને અન્ય રીતે નાણાકીય વ્યવહારો થાય એના માટે કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા ખાસ પ્રોત્સાહન આપવામાં આવે છે. જોકે, ફરી એક વખત સાબિત થયું છે કે દેશમાં રોકડ જ રાજા છે અને રોકડ વ્યવહારો વગર દેશના અર્થતંત્રના ચક્કર ફરતા અટકી શકે છે. રિઝર્વ બેંકે બહાર પડેલા નવા વાષક અહેવાલ અનુસાર દેશમાં ચલણમાં રહેલી નોટોનું પ્રમાણ 9.9 ટકા વધી રૂ.31,05,721 કરોડ થઇ ગયું છે. એની સાથે નોટોની સંખ્યા પણ પાંચ ટકા વધી 13.05 લાખ થઇ ગઈ હોવાનું જણાવાયું છે. રિઝર્વ બેન્કે તેના વાર્ષિક અહેવાલમાં વર્ષ 2020-21માં ચલણી નોટોનું પ્રમાણ 16.8 ટકા વધ્યું હોવાનું જણાવ્યું હતું. વર્ષ 2016માં નોટબંધી અમલમાં આવી ત્યારે દેશમાં કુલ રોકડ ચલણ રૂ.17 લાખ કરોડ આસપાસ હતું. આ છ વર્ષમાં ચલણી નોટનું પ્રમાણ કે રોકડનું પ્રમાણ બમણા જેટલું વધ્યું છે.
