વિશ્વ ટેલિવિઝન દિવસ : નાના પડદાને મોટી સલામ… જાણો ઇતિહાસ અને મહત્વ

પ્રસ્તાવના વિશ્વ ટેલિવિઝન દિવસ દર વર્ષે 21 નવેમ્બરના રોજ ઉજવવામાં આવે છે. આ દિવસ સંદેશાવ્યવહારના મુખ્ય માધ્યમ તરીકે અને આધુનિક સમાજ તથા સંસ્કૃતિને આકાર આપવામાં ટેલિવિઝનની ભૂમિકાને ઉજાગર કરવા માટે સમર્પિત છે. સંયુક્ત રાષ્ટ્ર (UN) અનુસાર, આજે પણ ટીવી વિડિઓ વપરાશનો સૌથી મોટો સ્રોત છે. આ દિવસ માત્ર એક ઈલેક્ટ્રોનિક સાધનની ઉજવણી નથી, પરંતુ તે વૈશ્વિક સંચાર અને વૈશ્વિકીકરણમાં ટેલિવિઝનના મહત્ત્વપૂર્ણ યોગદાનને દર્શાવે છે.

ટેલિવિઝન: એક શક્તિશાળી માધ્યમ ટેલિવિઝન એ માત્ર મનોરંજન પૂરું પાડતું બોક્સ નથી, પરંતુ એક સશક્ત માધ્યમ છે જે લોકોને જ્ઞાન, શિક્ષણ અને માહિતી દ્વારા જોડે છે.

માહિતી અને જાગૃતિ: તે વૈશ્વિક સંઘર્ષો, શાંતિ, સુરક્ષાના જોખમો તેમજ આર્થિક અને સામાજિક મુદ્દાઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને લોકોને દુનિયા સાથે જોડે છે.

સામુદાયિક એકતા: ભારતમાં, ખાસ કરીને 80ના દાયકામાં, ‘હમ લોગ’, ‘રામાયણ’ અને ‘મહાભારત’ જેવા લોકપ્રિય શો જોવા માટે લોકો એકઠા થતા હતા, જેણે દેશને એક તાંતણે બાંધવામાં મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી.

સામાજિક પરિવર્તન: ટેલિવિઝને કન્યા કેળવણી, સ્વાસ્થ્ય અને સામાજિક જીવનને લગતા ઘણા ઉત્કૃષ્ટ કાર્યક્રમો દ્વારા સમાજમાં સકારાત્મક બદલાવ લાવવામાં મદદ કરી છે.

શરૂઆત: 21 નવેમ્બર, 1996 ના રોજ, સંયુક્ત રાષ્ટ્રએ પ્રથમ ‘વિશ્વ ટેલિવિઝન ફોરમ’ નું આયોજન કર્યું હતું, જ્યાં અગ્રણી મીડિયા હસ્તીઓએ વૈશ્વિક સ્તરે ટેલિવિઝનના વધતા મહત્વ પર ચર્ચા કરી હતી.

જાહેરાત: આ ફોરમની યાદમાં સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મહાસભા (UNGA) એ ડિસેમ્બર 1996માં ઠરાવ પસાર કરીને 21 નવેમ્બરને ‘વિશ્વ ટેલિવિઝન દિવસ’ તરીકે ઉજવવાનો નિર્ણય લીધો હતો.

ટેલિવિઝનની શોધ અને વિકાસ

શોધ: ટેલિવિઝનની શોધનો શ્રેય સ્કોટિશ એન્જિનિયર જૉન લૉગી બેયર્ડને જાય છે, જેમણે 26 જાન્યુઆરી, 1926ના રોજ પ્રથમ ટીવીનું નિદર્શન કર્યું હતું. ત્યારબાદ, 1928માં તેમણે કલર ટીવીની શોધ પણ કરી હતી.

ભારતમાં ટેલિવિઝનની સફર ભારતમાં ટેલિવિઝનનો ઇતિહાસ ખૂબ જ રસપ્રદ રહ્યો છે:

પ્રારંભ: ભારતમાં પહેલીવાર 15 સપ્ટેમ્બર, 1959ના રોજ યુનેસ્કો (UNESCO)ની મદદથી નવી દિલ્હીમાં ટેલિવિઝન લોન્ચ કરવામાં આવ્યું હતું, જેની શરૂઆત ‘ઓલ ઈન્ડિયા રેડિયો’ હેઠળ થઈ હતી.

પ્રારંભિક કાર્યક્રમો: શરૂઆતમાં સામુદાયિક સ્વાસ્થ્ય, ટ્રાફિક જાગૃતિ, નાગરિકોના અધિકારો અને કૃષિ જેવા વિષયો પર અઠવાડિયામાં બે વાર એક કલાક માટે કાર્યક્રમો પ્રસારિત થતા હતા.

રંગીન યુગ: વર્ષ 1982માં ભારતમાં પ્રથમ વખત કલર ટીવી અને રાષ્ટ્રીય પ્રસારણની શરૂઆત થઈ હતી, જેણે મનોરંજન જગતમાં ક્રાંતિ આણી હતી.

બદલાતા સમયમાં ટેલિવિઝનનું સ્વરૂપ બ્લેક એન્ડ વ્હાઇટ ટીવીથી શરૂ થયેલી આ સફર આજે સ્માર્ટ ટીવી અને OTT પ્લેટફોર્મ સુધી પહોંચી ગઈ છે. જોકે, ડિજિટલ યુગમાં મોબાઈલ અને ઈન્ટરનેટના વધતા ઉપયોગને કારણે પરંપરાગત ટીવીનું સ્વરૂપ બદલાયું છે, છતાં તેનું મહત્વ ઘટ્યું નથી.

આજે પણ સમાચાર અને સામૂહિક મનોરંજન માટે તે વિડિઓ વપરાશનો સૌથી વિશ્વસનીય સ્રોત છે.

‘રામાયણ’, ‘મહાભારત’, ‘વિષ્ણુ પુરાણ’ અને ‘કૃષ્ણ’ જેવી કથાઓએ આપણી સંસ્કૃતિ અને ધરોહરને નવી પેઢી સુધી પહોંચાડી છે.

નિષ્કર્ષ સંયુક્ત રાષ્ટ્રના મતે, “વિશ્વ ટેલિવિઝન દિવસ એ કોઈ સાધનની ઉજવણી નથી, પરંતુ તે જે ફિલસૂફીનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે તેની ઉજવણી છે.” સોશિયલ મીડિયા પર ફેલાતી શંકાસ્પદ માહિતીના યુગમાં, ટેલિવિઝન આજે પણ અધિકૃત માહિતી, શિક્ષણ અને સંસ્કૃતિના જતન માટે એક આધારસ્તંભ સમાન છે. તે અવાજો, દેશો અને લોકો વચ્ચેના અંતરને દૂર કરતું એક સેતુ છે.