ભારત સરકારના ટેલિકોમ્યુનિકેશન વિભાગ (DoT) એ માર્ગદર્શિકા જારી કરી છે જેમાં જે મોબાઇલ ઉત્પાદકો અને આયાતકારોને બધા સ્માર્ટફોન પર સંચાર સાથી મોબાઇલ એપ્લિકેશન પ્રી-ઇન્સ્ટોલ આ એપ્લિકેશન ભારતીય નાગરિકોને નકલી હેન્ડસેટથી પોતાને બચાવવા અને સાયબર છેતરપિંડીની જાણ કરવામાં મદદ કરશે, જેમાં જે તેમને ચોરાયેલા ફોનની જાણ કરવાની મંજૂરી આપવાનો સમાવેશ થાય છે.ભારત સરકારે, PIB પ્રેસ નોટ દ્વારા, સત્તાવાર રીતે પુષ્ટિ આપી છે કે તેણે ભારતમાં ફોન કંપનીઓને ભારતમાં વેચાતા તમામ ફોનમાં સંચાર સાથી એપ ઇન્સ્ટોલ કરવા કહ્યું છે. એપ ફક્ત બધા નવા ફોનમાં જ હોવી જોઈએ તેવું માનવામાં આવતું નથી, પરંતુ સરકાર પણ ઇચ્છે છે કે તેને સોફ્ટવેર અપડેટ દ્વારા બધા જૂના ફોનમાં પણ પહોંચાડવામાં આવે
ભારત સરકારના ટેલિકોમ્યુનિકેશન વિભાગ (DoT) એ એક મોટો આદેશ જારી કર્યો છે જેમાં જે મોબાઇલ ઉત્પાદક કંપનીઓને તમામ નવા સ્માર્ટફોન પર સંચાર સાથી એપ ઇન્સ્ટોલ કરવા ની છે આ સરકારી પગલું સાયબર છેતરપિંડી અટકાવવા, ચોરાયેલા ફોન શોધવા, નકલી સિમ કાર્ડ અટકાવવા અને નકલી IMEI નંબરો ને રોકવા માટે જરૂરી છે. વિભાગે સ્માર્ટફોન કંપનીઓને જણાવ્યું છે કે વપરાશકર્તાઓ એપ્લિકેશનને ડિલીટ કરી શકશે નહીં. તેણે આગ્રહ કર્યો છે કે ઉત્પાદકો દ્વારા વેચવામાં આવતા તમામ નવા ઉપકરણો ‘સંચાર સાથી’ એપ્લિકેશન સાથે પહેલાથી ઇન્સ્ટોલ કરેલા હોય, અને જે ફોન પહેલાથી જ તેની સાથે ઉપલબ્ધ કરાવેલી એપ્લિકેશન સાથે વેચાયા હોય તેમને સોફ્ટવેર અપડેટ આપવામાં આવે.
સરકારના આદેશ બાદ, ઘણા લોકોના મનમાં આ એપ શું છે, તે કેવી રીતે કામ કરશે, જૂના ફોન પર તે કેવી રીતેઉપલબ્ધ થશે, શું સંચાર સાથી એપ ફીચર ફોન પર પણ કામ કરશે, અને શું આ એપને વિદેશથી આયાત કરાયેલા ર ઇન્સ્ટોલ કરવાની જરૂર પડશે તે અંગે પ્રશ્નો છે. ચાલો આજે પ્રશ્નોના જવાબો શોધીએ.
સંચાર સાથી શું છે?
હાલમાં, સંચાર સાથી મોબાઇલ એપ્લિકેશન તેમજ વેબસાઇટ તરીકે ઉપલબ્ધ છે. હાલ માટે, તેનો ઉપયોગ વૈકલ્પિક છે.સંચાર સાથી વેબસાઇટ કહે છે કે, “સંચાર સાથી એ ટેલિકોમ્યુનિકેશન વિભાગ (DoT) ની એક નાગરિક કેન્દ્રિત પહેલ છે જે મોબાઇલ સબ્સ્ક્રાઇબર્સને સશક્ત બનાવવા, તેમની સુરક્ષાને મજબૂત બનાવવા અને સરકારની નાગરિક કેન્દ્રિત પહેલો વિશે જાગૃતિ વધારવા માટે છે… સંચાર સાથી વિવિધ નાગરિક કેન્દ્રિત સેવાઓ પ્રદાન કરે છે. આ ઉપરાંત, કીપ યોરસેલ્ફ અવેર સુવિધા અંતિમ વપરાશકર્તા સુરક્ષા, ટેલિકોમ અને માહિતી સુરક્ષા સંબંધિત વિવિધ પાસાઓ પર નવીનતમ અપડેટ્સ અને જાગૃતિ સામગ્રી પ્રદાન કરે છે.”
સરકાર શું ઈચ્છે છે ?
સોમવારે મોડી રાત્રે સરકાર દ્વારા જારી કરાયેલી પ્રેસ નોટ સ્પષ્ટ કરે છે: સરકાર ભારતના બધા ફોન પર સંચાર સાથી એપ ઇચ્છે છે. કોઈ “જો” અને “પરંતુ” નહીં.ફોન કંપનીઓને તે શું કહે છે તે અહીં છે: “સુનિશ્ચિત કરો કે સંચાર સાથી મોબાઇલ એપ્લિકેશન ભારતમાં ઉપયોગ માટે ઉત્પાદિત અથવા આયાત કરાયેલા તમામ મોબાઇલ હેન્ડસેટ પર પહેલાથી ઇન્સ્ટોલ કરેલી છે.ખાતરી કરો કે પ્રી-ઇન્સ્ટોલ કરેલ સંચાર સાથી એપ્લિકેશન પ્રથમ ઉપયોગ અથવા ઉપકરણ સેટઅપ સમયે અંતિમ વપરાશકર્તાઓ માટે સરળતાથી દૃશ્યમાન અને સુલભ હોય અને તેની કાર્યક્ષમતા અક્ષમ અથવા પ્રતિબંધિત ન હોય.”બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, ફક્ત એપ ઇન્સ્ટોલ કરવાની જ જરૂર નથી, તે ઇન્સ્ટોલ અને સક્રિય પણ રહેવી જોઈએ. સરકાર કહે છે કે આ 90 દિવસની અંદર, એટલે કે ત્રણ મહિનાની અંદર કરવાની જરૂર છે, અને એપલ, સેમસંગ, વિવો વગેરે કંપનીઓ દ્વારા 120 દિવસની અંદર પાલન અહેવાલ સબમિટ કરવાની જરૂર છે.
સંચાર સાથી કઈ સેવાઓ આપે છે?
તે વિવિધ સુવિધાઓ પ્રદાન કરે છે, જેમ કે ચોરાયેલા ફોનને બ્લોક કરવો, તમારા નામે મોબાઇલ કનેક્શન તપાસવું અને ચક્ષુ નામના વિકલ્પ દ્વારા શંકાસ્પદ છેતરપિંડીની જાણ કરવી. “ચાક્ષુ નાગરિકોને સાયબર-ગુના, નાણાકીય છેતરપિંડી, બિન-ખોટા હેતુ જેવા કે નકલ અથવા અન્ય કોઈપણ દુરુપયોગ જેવા ટેલિકોમ સેવા વપરાશકર્તાઓને છેતરપિંડી કરવાના ઈરાદાથી શંકાસ્પદ છેતરપિંડીના સંદેશાઓની જાણ કરવામાં સુવિધા આપે છે. શંકાસ્પદ છેતરપિંડીના સંદેશાઓના થોડા ઉદાહરણો DoT / TRAI, પોલીસ, સરકારી અધિકારી, શંકાસ્પદ રોકાણ અને વેપાર, KYC અને બેંક / વીજળી / ગેસ / વીમા વગેરે સંબંધિત ચુકવણી જેવા નકલો સાથે સંબંધિત સંદેશાવ્યવહાર છે,” વેબસાઇટ કહે છે.જોકે, તે ચેતવણી આપે છે કે સાયબર ગુનાઓની જાણ કરવા માટે ચક્ષુનો ઉપયોગ કરી શકાતો નથી.વપરાશકર્તાઓ વોઇસ કોલ્સ અથવા એસએમએસ દ્વારા પ્રાપ્ત થયેલા અનસોલિસિટેડ કોમર્શિયલ કોમ્યુનિકેશન અથવા સ્પામની પણ જાણ કરી શકે છે, જેનો ઉકેલ TRAI ના TheTelecom કોમર્શિયલ કોમ્યુનિકેશન કસ્ટમર પ્રેફરન્સ રેગ્યુલેશન (TCCCPR), 2018 ના નિયમો અનુસાર કરવામાં આવશે.આ ઉપરાંત, ચક્ષુ વપરાશકર્તાઓને સાયબર સુરક્ષાને જોખમમાં મૂકતા દૂષિત વેબ લિંક્સ અને કપટપૂર્ણ સંદેશાવ્યવહારની જાણ કરવાની સુવિધા આપે છે. ભલે તે નાણાકીય છેતરપિંડી હોય, ફિશિંગ લિંક્સ હોય, ચકાસાયેલ ન હોય તેવા APK હોય, ડિવાઇસ ક્લોનિંગ પ્રયાસો હોય, અથવા SMS, RCS, iMessage અને WhatsApp અને Telegram જેવા સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ દ્વારા કરવામાં આવતા અન્ય દુરુપયોગ હોય, કોઈપણ વ્યક્તિ એપ્લિકેશન દ્વારા તાત્કાલિક તેની જાણ કરી શકે છે. આ એપ ખોવાયેલા કે ચોરાયેલા મોબાઈલ ઉપકરણોને ટ્રેસ કરવાની સાથે સાથે તેમને બ્લોક કરવાની સુવિધા પણ આપે છે. જ્યારે કોઈ બ્લોક કરેલા મોબાઈલ ફોનનો ઉપયોગ કરવાનો પ્રયાસ કરે છે, ત્યારે તેની ટ્રેસેબિલિટી જનરેટ થાય છે, અને એકવાર તે મળી જાય પછી કોઈ પણ વ્યક્તિ એપ અથવા પોર્ટલ દ્વારા ફોનને સરળતાથી અનબ્લોક કરી શકે છે.
શા માટે ફરજીયાત બનાવાઈ રહી છે?
ફરીથી, હાલમાં આપણે સરકાર જે કહી રહી છે તેના પર ચાલવાની જરૂર છે. મંત્રાલયે તેના આદેશમાં આ પગલાને ટેલિકોમ સંબંધિત સાયબર ધમકીઓમાં વધારો, ખાસ કરીને ડુપ્લિકેટ અથવા બનાવટી IMEI નંબરો સાથે જોડ્યા હોવાના અહેવાલ છે. PIB નોંધમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, “નાગરિકોને બિન-અસલ હેન્ડસેટ ખરીદવાથી બચાવવા, ટેલિકોમ સંસાધનોના શંકાસ્પદ દુરુપયોગની સરળતાથી જાણ કરવા અને સંચાર સાથી પહેલની અસરકારકતા વધારવા માટે, DoT એ (આ) નિર્દેશો જારી કર્યા છે.”ભારત સરકાર સંચાર સાથી એપને એક રક્ષણાત્મક સ્તર તરીકે સ્થાન આપી રહી છે જે વપરાશકર્તાઓને ફરિયાદો નોંધાવવામાં મદદ કરશે, અને સરકાર અને ટેલિકોમ ઓપરેટરોને ચોરાયેલા ફોનને ઝડપથી બ્લોક કરવા, ડિવાઇસના દુરુપયોગને ટ્રેસ કરવા અને કપટપૂર્ણ મોબાઇલ કનેક્શનને સાફ કરવાની મંજૂરી આપશે.
શું નવા અને આયાતી ફોનમાં આ એપ હોવી જોઈએ?
સંચાર સાથીની અસરકારકતા વધારવા માટે, DoT એ 28 નવેમ્બર, 2025 ના રોજ માર્ગદર્શિકા જારી કરી હતી. આ આદેશ હેઠળ, ભારતમાં ઉપયોગ માટે ઉત્પાદિત અથવા આયાત કરાયેલા મોબાઇલ હેન્ડસેટના ઉત્પાદકો અને આયાતકારોએ આ એપ્લિકેશનનેપ્રી -ઇન્સ્ટોલ કરવી આવશ્યક છે. આ હેતુ માટે 90 દિવસની સમયમર્યાદા નક્કી કરવામાં આવી છેજૂના ફોનમાંસંચાર સાથી એપ કેવી રીતેઇન્સ્ટોલ કરવી? DoTના આદેશ મુજબ, ઉત્પાદકો અને આયાતકારો ભારતમાં પહેલાથી જ ઉત્પાદિત અને વેચાણ ચેનલો પર ઉપલબ્ધ ઉપકરણો માટે સોફ્ટવેર અપડેટ દ્વારા એપ્લિકેશન ઇન્સ્ટોલ કરશે..શું આ એપ્સ ડિલીટ કે ડિસેબલ કરી શકાય છે? DoTના આદેશમાં સ્પષ્ટતા કરવામાં આવી છે કે સંચાર સાથી એપ નવા ફોનમાં પહેલાથી ઇન્સ્ટોલ કરેલી રે હોવી જોઈએ. આ એપ સ્માર્ટફોન સેટઅપ દરમિયાન દેખાતી હોવી જોઈએ. તેને અક્ષમ કે અનઇન્સ્ટોલ કરી શકાતી નથી.
ચોરાયેલા ફોનનું વેચાણ કેવી રીતે રોકવું?
સંચાર સાથી એપની મદદથી, તમે ચોરાયેલા કે ખોવાયેલા ફોનની તાત્કાલિક જાણ કરી શકો છો. આ પછી, હેન્ડસેટનો IMEI નંબર બ્લેકલિસ્ટ કરવામાં આવશે. જેમ જેમ કોઈ તે હેન્ડસેટમાં બીજું સિમ કાર્ડ નાખશે, ટેલિકોમ કંપનીને તરત જ ખબર પડશેકે સિમ કાર્ડનો IMEI નંબર બ્લેકલિસ્ટેડ છે. આનાથી ચોરાયેલા કે ખોવાયેલા ફોનને પુનઃપ્રાપ્ત કરવાનું શક્ય બનશે. તમે ચોરાયેલા સ્માર્ટફોનને ઓળખી શકો છો ભારતમાં સેકન્ડ હેન્ડ સ્માર્ટફોનનું મોટું બજાર છે. વપરાયેલા મોબાઇલ ફોન ઓનલાઈન અને સ્થાનિક બજારોમાં બંને રીતે વેચાય છે. ઘણીવાર, ભોળા લોકો, તેમની ખરીદીથી અજાણ, ચોરાયેલા અથવા ખોવાયેલા સ્માર્ટફોનનો ભોગ બને છે, અજાણતાંગુનાનો ભોગ બને છે અને નાણાકીય નુકસાન સહન કરે છે. સંચાર સાથી એપનો ફાયદો એ છે કે તે તમને બ્લોક કરેલા રે અથવા બ્લેકલિસ્ટેડ IMEI નંબરો ને મેન્યુઅલી ચેક કરવાની મંજૂરી આપે છે.
સંચાર સાથી એપ DoT દ્વારા વિકસાવવામાં આવી છે
સંચાર સાથી એપ ભારત સરકારના ટેલિકોમ્યુનિકેશન વિભાગ (DoT) દ્વારા વિકસાવવામાં આવેલ સાયબર સુરક્ષા અને મોબાઇલ સુરક્ષા પ્લેટફોર્મ છે. આ એપનો ઉદ્દેશ્ય મોબાઇલ ફોન સુરક્ષા વધારવા, ચોરાયેલા/ખોવાયેલા ફોનને બ્લોક કરવાનો અનેકપૂર્ણ મોબાઇલ કનેક્શન પર નજર રાખવાનો છે.
સંચાર સાથી એપ ખરેખર શું છે? આ એપ સરકારે વિકસાવેલી મોબાઇલ સિક્યુરિટી પ્લેટફોર્મ અને એપ છે જે આ વર્ષની શરૂઆતમાં લોન્ચ કરવામાં આવી હતી. આ એપ વપરાશકર્તાઓને આની મંજૂરી આપે છે:
– બધા નેટવર્ક પર ખોવાયેલા અથવા ચોરાયેલા ફોનને બ્લોક કરો
– ફોન અસલી છે કે નહીં તે ચકાસવા માટે IMEI ની પ્રમાણિકતા ચકાસો
– તેમના ID સાથે કેટલા મોબાઇલ નંબર લિંક છે તે જુઓ
– શંકાસ્પદ કોલ્સ અથવા સંદેશાવ્યવહારની જાણ કરો
– ચોરાયેલા ઉપકરણોને ટ્રેક કરવામાં પોલીસને સહાય કરો
પરંતુ તે જ સમયે એક ચિંતા પણ છે. કારણ કે એપ સ્ટોરના નોંધો દર્શાવે છે કે સંચાર સાથી ફોનમાંથી ઘણો ડેટા માંગી શકે છે, જેમાં કોલ લોગ, સંદેશાઓ, વિડિઓઝ અને ફોટા રેકોર્ડ કરવા માટે કેમેરા ઍક્સેસ, તેમજ નેટવર્ક સહિત વિવિધ ફોન સ્ટેટ્સની ઍક્સેસનો સમાવેશ થાય છે.
એપ્લીકેસન કેવી રીતે કામ કરે છે?
એકવાર ઇન્સ્ટોલ થઈ ગયા પછી, સંચાર સાથી એપ વપરાશકર્તાના ઉપકરણ IMEI ને CEIR સાથે જોડે છે, જે એક કેન્દ્રીય ડેટાબેઝ છે જે ભારતમાં દરેક કાયદેસર મોબાઇલ ફોનને રેકોર્ડ કરે છે.જો કોઈ ફોન ચોરાઈ જાય કે ખોવાઈ જાય, તો વપરાશકર્તાઓ એપ દ્વારા બ્લોક વિનંતી ફાઇલ કરી શકે છે. ત્યારબાદ CEIR તરત જ બધા નેટવર્ક પર IMEI ને પ્રતિબંધિત કરે છે, જેનાથી સિમ બદલવામાં આવે તો પણ ઉપકરણ બિનઉપયોગી બની જાય છે.આ એપ વપરાશકર્તાઓને તેમના નામે જારી કરાયેલા સક્રિય મોબાઇલ કનેક્શન ઓળખવામાં પણ મદદ કરે છે, તેમને અનધિકૃત સિમ કાર્ડ્સ વિશે ચેતવણી આપે છે. બીજી મુખ્ય સુવિધા IMEI ચકાસણી છે, જે પુષ્ટિ કરે છે કે ફોનની ઓળખ સાથે ચેડા કરવામાં આવ્યા છે કે નહીં. આ નકલી અને કાળાબજાર ઉપકરણોને રોકવામાં મદદ કરશે.સરકારી માહિતી અનુસાર, આ સિસ્ટમ પહેલાથી જ 700,000 થી વધુ ખોવાયેલા ફોન પુનઃપ્રાપ્ત કરવામાં, 3.7 મિલિયનથી વધુ ચોરાયેલા ઉપકરણોને અવરોધિત કરવામાં અને 30 મિલિયન કપટપૂર્ણ મોબાઇલ કનેક્શનને સમાપ્ત કરવામાં મદદ કરી છે.
વિવાદ શું છે?
સરકાર ફોન વપરાશકર્તાઓ માટે તેની એપ્લિકેશનને મદદરૂપ સાધન તરીકે આગળ ધપાવી રહી છે, પરંતુ ભારતીય વપરાશકર્તાઓ તેને આ રીતે લઈ રહ્યા નથી. જો આપણે સોશિયલ મીડિયાની ચર્ચાને ધ્યાનમાં લઈએ, તો સ્પષ્ટ છે કે આ પગલાથી ભારતમાં ફોન વપરાશકર્તાઓ નિરાશ થયા છે. એક કારણ એ છે કે સામાન્ય રીતે રશિયા અને ચીન જેવી સરમુખત્યારશાહી સરકારો તેમના દેશોમાં ફોન વપરાશકર્તાઓ પર ફરજિયાત એપ્લિકેશનો લાદવાનું વલણ ધરાવે છે. ભારત પણ આવું જ કંઈક કરી રહ્યું છે તે ઘણા વપરાશકર્તાઓ માટે ચિંતાજનક છે. ઉપરાંત, લોકો આ સંચાર સાથી પુશના સ્વરૂપ વિશે ચિંતિત છે. વપરાશકર્તાની સુવિધા મુજબ ઉપયોગ કરી શકાય તેવું અથવા ન વાપરી શકાય તેવું સાધન બનવાને બદલે, ભારત સરકાર તેને ફરજિયાત બનાવી રહી છે. અને માત્ર ફરજિયાત જ નહીં પણ એવી વસ્તુ જેને અક્ષમ અથવા કાઢી નાખી શકાતી નથી. આ એપ્લિકેશનને ફોનમાં એક સંભવિત વિંડો બનાવે છે જેનો ઉપયોગ સરકાર, અથવા આ એપ્લિકેશનના માળખાગત સુવિધાનો ઉપયોગ કરતી કોઈપણ સંસ્થા અથવા વ્યક્તિ દ્વારા વિવિધ રીતે ફોનનું નિરીક્ષણ કરવા માટે કરી શકાય છે.
