ભારતમાં સરકારે સોશિયલ મીડિયા અને ઓટીટી પ્લેટફોર્મ અંગે માર્ગદર્શિકા જારી કરી છે. તે પછી તમામ પ્રકારની ચર્ચાઓ શરૂ થઈ ગઈ છે. ચાલો આપણે જાણીએ કે અમેરિકા સહિત અન્ય દેશોમાં સોશિયલ મીડિયાને કેવી રીતે નિયંત્રિત કરવામાં આવે છે. નિયમો શું છે, સંસ્થાઓ શું છે.
ફેસબુક, ટ્વિટર, ઇન્સ્ટાગ્રામ જેવા સોશ્યલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ એ આધુનિક યુગમાં અભિવ્યક્તિની સ્વતંત્રતાનું એક નવું માધ્યમ છે. વિશ્વના કરોડો વપરાશકર્તાઓ છે અને વિશ્વના કોઈપણ ભાગમાં ઉદભવતા તમામ મુદ્દાઓ પર લોકો તેમના મંતવ્યો રાખે છે. ગુરુવારે, મોદી સરકારે સોશિયલ મીડિયા અને ઓટીટી પ્લેટફોર્મ માટે માર્ગદર્શિકા જાહેર કરી અને નિયમો કડક બનાવ્યા. સરકારે સ્પષ્ટ કર્યું કે દેશમાં સોશ્યલ મીડિયા કંપનીઓને વ્યવસાય કરવાની છૂટ છે, પરંતુ આ પ્લેટફોર્મનો દુરૂપયોગ ન થાય તે માટે પગલાં લેવામાં આવશે.
નવી માર્ગદર્શિકા અનુસાર વાંધાજનક સામગ્રીને સમયમર્યાદામાં દૂર કરવી પડશે. આ માટે જવાબદાર અધિકારીઓની નિમણૂંક દેશમાં કરવાની રહેશે અને કોઈ પણ સંજોગોમાં 3 મહિનામાં આ કેસમાં નિયમો લાગુ કરવામાં આવશે. આ ઘોષણા બાદ સોશિયલ મીડિયા પર પ્રતિબંધ લગાવવાના પ્રયાસો થઈ રહ્યા છે કે કેમ તેની ચર્ચા શરૂ થઈ છે. આ ચર્ચાની વચ્ચે, એ જાણવું મહત્વપૂર્ણ છે કે યુએસ સહિત વિશ્વના બાકીના દેશોની સરકારો સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મને કેવી રીતે નિયમન કરે છે. તેમના પર કયા નિયમો લાગુ પડે છે. કઇ સંસ્થાઓ તેમનું નિરીક્ષણ કરવાનું કામ કરે છે. આ તે પણ મહત્વનું છે કારણ કે મોટાભાગની સોશ્યલ મીડિયા કંપનીઓ જેમ કે ફેસબુક-ટ્વિટર અમેરિકન છે અને આખા વિશ્વમાં ધંધો કરે છે.
જોકે દરેક દેશની સરકારો સોશિયલ મીડિયા પર આઝાદીની તરફેણ કરે છે, પરંતુ હિંસા, આતંકવાદ, સાયબર ગુંડાગીરી અને બાળઉપયોગ જેવા કેસોને પ્રોત્સાહન આપતી તમામ સામગ્રી દેશોએ ઘણી સંસ્થાઓ બનાવી છે દેખરેખ અને નિયમન માટે અને નિયમો પણ નક્કી કર્યા છે. આ સિવાય ફેસબુક અને યુટ્યુબ જેવી કંપનીઓએ પણ તેમના વપરાશકર્તાઓ માટે કેટલાક નિયમો નિર્ધારિત કર્યા છે કે કઈ સામગ્રી પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવશે અને જેના પ્રસારણની મંજૂરી આપવામાં આવશે.
તાજેતરમાં અમેરિકામાં કેપિટલ હિલ હિંસા બાદ હજારો સોશિયલ મીડિયા હેન્ડલ્સ પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો હતો. ઘણા લોકો પર કાર્યવાહી થઈ. પરંતુ જો તમે નિયમન પર નજર નાખો તો અમેરિકા સોશિયલ મીડિયાના સ્વ-નિયમનની તરફેણમાં છે. ટીવી-રેડિયો, ઇન્ટરનેટ વગેરેના નિયમન માટે યુ.એસ. માં ફેડરલ કમ્યુનિકેશન કમિશન છે પરંતુ સોશિયલ મીડિયા વિશે શું જાણવું જોઈએ અને શું ન હોવું જોઈએ તે નક્કી કરી શકે તેવી કોઈ સંસ્થા નથી. જો કે, તાજેતરમાં કેટલાક વિવાદાસ્પદ મુદ્દાઓ પર, આ સોશિયલ મીડિયા કંપનીઓના અધિકારીઓએ યુએસ સંસદ સમક્ષ હાજર થઈને સ્પષ્ટતા કરવી પડશે.
યુ.એસ. માં, સમાન નિયમો ફેસબુક જેવી કંપનીઓને લાગુ પડે છે જે અન્ય કંપનીઓ પર છે. જો કે, સંદેશાવ્યવહાર સંબંધિત ફેડરલ કમ્યુનિકેશન કમિશનના નિયમો બધા માધ્યમો માટે લાગુ પડે છે. આ સિવાય, કેલિફોર્નિયા ક્ધઝ્યુમર ગોપનીયતા અધિનિયમ જેવા રાજ્યોના કાયદા પણ છે જે વપરાશકર્તા ડેટા સંગ્રહ અને ઉપયોગને નિયંત્રિત કરે છે. જો કે, સોશિયલ મીડિયા હજી પણ અમેરિકામાં વ્યાપક સ્તરે સ્વ-નિયમનના આધારે ચલાવવામાં આવી રહ્યું છે. પરંતુ અદાલતમાં ફરિયાદો દરમિયાન આ કંપનીઓની જવાબદારી નિશ્ચિત હોય છે, તેથી સ્વ-નિયમનના નિયમો પણ ત્યાં કડક રીતે લાગુ કરવામાં આવે છે.
તાજેતરમાં એક મોટો કિસ્સો પ્રકાશમાં આવ્યો જ્યારે શાંતિના નોબલ પુરસ્કારથી સન્માનિત મલાલા યુસુફઝાઇ પર હુમલો કરનારા તાલિબાન આતંકવાદીએ પાકિસ્તાને ધમકી આપી હતી કે આ વખતે ભૂલ નહીં થાય. ટ્વિટરએ તુરંત કાર્યવાહી કરી અને ટ્વિટર હેન્ડલ બંધ કરી દીધું. આવા ઘણા કિસ્સાઓમાં, કંપનીઓ તરફથી સતત કાર્યવાહી કરવામાં આવી રહી છે. ઉદાહરણ તરીકે, ગૂગલની માલિકીની યુટ્યુબએ જુલાઈથી સપ્ટેમ્બર 2019 ની વચ્ચે તેના પ્લેટફોર્મ પરથી 8.8 મિલિયન વિડિઓઝને દૂર કરી. જેમાંથી 93 ટકા નિયમો અનુસાર સ્વચાલિત મશીનો દ્વારા દૂર કરવામાં આવ્યા હતા, જેમણે કેટલાક અથવા અન્ય નિયમોનું ઉલ્લંઘન કર્યું હતું. જ્યારે સમાન સમયગાળા દરમિયાન 3.3 મિલિયન ચેનલો અને હવે 717 મિલિયન ટિપ્પણીઓ પણ દૂર કરવામાં આવી છે. આ કંપનીઓએ વાંધાજનક સામગ્રીને દૂર કરવા અને તેનું નિરીક્ષણ કરવા માટે તેમના હજારો કર્મચારીઓને વિશ્વભરમાં કાર્યરત કર્યા છે. એ જ રીતે, ઇન્સ્ટાગ્રામ પણ તેના પ્લેટફોર્મ પર અશ્લીલતામાંથી લાખો પોસ્ટ્સ દૂર કરી.
યુરોપિયન દેશોમાં, સરકાર લાંબા સમયથી યુકેમાં સોશિયલ મીડિયા કંપનીઓના સ્વ-નિયમન પર ભાર મૂકે છે. પરંતુ તે જ સમયે, અન્ય મોટા યુરોપિયન દેશ જર્મનીએ 2018 માં નેટઝડીજી કાયદો બનાવ્યો. જે દેશમાં 2 મિલિયનથી વધુ વપરાશકર્તાઓવાળી સોશિયલ મીડિયા કંપનીઓને લાગુ પડે છે. આમાં, કંપનીઓએ ફરિયાદ પ્રાપ્ત થયાના 24 કલાકની અંદર કોઈપણ વાંધાજનક સામગ્રીને દૂર કરવી ફરજિયાત છે. આ નિયમોનું પાલન કરવામાં નિષ્ફળતાને લીધે એક વ્યક્તિ માટે 5 મિલિયન યુરો અને કંપનીઓ માટે 50 મિલિયન યુરો સુધીનો દંડ ફટકારવામાં આવ્યો હતો. જુલાઈ 2019 માં, ફેસબુક પર તેનાથી સંબંધિત એક કેસમાં 2 મિલિયન યુરોનો દંડ પણ લાદવામાં આવ્યો હતો. આમાં, કંપનીએ તેના પ્લેટફોર્મ પર ગેરકાયદેસર પ્રવૃત્તિની જાણ કરવામાં મૌનનો આરોપ મૂક્યો હતો. જોકે, કંપનીએ કહ્યું કે આ અંગે કાયદો બહુ સ્પષ્ટ ન હોવાને કારણે આવી સ્થિતિ ઉભી થઈ છે.
તેવી જ રીતે, યુરોપિયન યુનિયન દ્વારા પણ આતંકવાદને લગતા વીડિયો અંગે કડકતા દર્શાવાઈ છે. એક કલાકમાં, કટ્ટરવાદ સાથે સંબંધિત વિડિઓઝને દૂર ન કરવા પર કડક કાર્યવાહી કરવામાં આવી. ઇયુએ જર્મનીનો જીડીપીઆર કાયદો ઘડ્યો જેમાં ડેટા સ્ટોરેજ અને સોશિયલ મીડિયા અને અન્ય કંપનીઓ માટે લોકોના ડેટાનો ઉપયોગ સુરક્ષિત કરવાનાં પગલાં શામેલ છે. 2021 સુધીમાં આ નિયમોના અમલ માટે સભ્ય દેશો માટે સમયમર્યાદા નક્કી કરવામાં આવી છે.
એ જ રીતે, ઓસ્ટ્રેલિયાએ શેરિંગ ઓફ એબોરન્ટ વાયોલન્ટ મટિરિયલ એક્ટને 2019 માં પસાર કર્યો. જેમાં નિયમોના ઉલ્લંઘન, 3 વર્ષ સુધીની જેલ અને કંપનીના વૈશ્વિક ટર્નઓવરના 10 ટકા સુધીનો દંડ કરવા બદલ કંપનીઓને ફોજદારી દંડ ફટકારવામાં આવ્યો હતો. આ નિયમ હેઠળ ન્યુઝીલેન્ડમાં મસ્જિદ શૂટિંગની ઘટનાના જીવંત પ્રવાહ પર કડક કાર્યવાહી શરૂ કરવામાં આવી હતી. આ પહેલાં, 2015 જફરયિુંનલાઇન સલામતી કાયદામાં, ઇ-સલામતી કમિશનરને વાંધાજનક પોસ્ટ્સને દૂર કરવા પૂછવા માટેનો અધિકાર આપવામાં આવ્યો હતો. બાદમાં, 2018 માં, બદલો પોર્ન પર કડક કાર્યવાહી કરવાની જોગવાઈઓ પણ ઉમેરવામાં આવી. ઓસ્ટ્રેલિયામાં, 2014 ની ઘટનાથી આ નિયમોની માંગ કરવામાં આવી રહી છે, જેમાં કાર્લોટ ડાવસન નામની ટોચની મોડેલે સાયબર ગુંડાગીરીથી ત્રસ્ત થઈને આત્મહત્યા કરી લીધી હતી.
તે જ સમયે, જો ચીનનો મામલો જોવામાં આવે તો, ત્યાં ટ્વિટર, ગૂગલ અને વોટ્સએપ જેવી સામાજિક મીડિયા સાઇટ્સ અવરોધિત છે. આના વિકલ્પ તરીકે, ચીને તેના સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ જેમ કે વેઇબો, બાયડુ અને વીચેટ વિકસિત કર્યા છે.
તેવી જ રીતે, આ સોશિયલ મીડિયા કંપનીઓ દ્વારા લાખો વપરાશકર્તાઓના ડેટા લીક થવાની ચિંતા વિશ્વભરમાં ઉઠી રહી છે. બીજા ઘણા દેશોમાં, સોશિયલ મીડિયા સર્વર્સ વિશે વિવાદ છે અને એવી માંગ છે કે વપરાશકર્તાઓનો ડેટા સ્થાનિક રૂપે સંગ્રહિત થવો જોઈએ.
