જાપાનની મેગાક્વેક ચેતવણીએ હિમાલયમાં “મહાન ભૂકંપ” ની ચર્ચા જગાવી છે. વૈજ્ઞાનિકો કહે છે કે નાના ભૂકંપ દબાણ છોડી રહ્યા છે, તેથી તાત્કાલિક કોઈ ભય નથી. જોકે, એક નવો ભૂકંપીય નકશો સમગ્ર હિમાલયને ઝોન VI માં મૂકે છે. ભારત તેની તૈયારી વધારી રહ્યું છે – ઇમારતોને મજબૂત બનાવી રહ્યું છે અને પ્રારંભિક ચેતવણી પ્રણાલીઓ પર કામ કરી રહ્યું છે.
જાપાનમાં મેગા ભૂકંપની ચેતવણીએ સમગ્ર વિશ્વને હચમચાવી દીધું છે. જાપાન પેસિફિક રિંગ ઓફ ફાયર પર આવેલું છે, જ્યાં હંમેશા મોટા ભૂકંપની શક્યતા રહે છે. હવે, આ સમાચાર ભારતમાં પણ ચર્ચાનો વિષય બની ગયા છે. લોકો પૂછી રહ્યા છે – શું હિમાલયમાં ‘મહાન હિમાલય ભૂકંપ’ આવવાનો છે? વૈજ્ઞાનિકો કહે છે કે ગભરાવાની જરૂર નથી, પરંતુ તૈયારી જરૂરી છે.
મહાન હિમાલય ભૂકંપ શું છે ?
હિમાલયની નીચે એક મોટી ફોલ્ટ લાઇન આવેલી છે જેને જે મેઈન હિમાલયન થ્રસ્ટ કહેવાય છે. અહીં, ભારતીય ટેક્ટોનિક પ્લેટ ધીમેધીમે યુરેશિરેયન પ્લેટની નીચે સરકી રહી છે. આના કારણે સદીઓથી દબાણ વધતું રહ્યું છે. જ્યારે આ દબાણ છોડવામાં આવે છે, ત્યારે 8 કે તેથી વધુ તીવ્રતાનો ભૂકંપ આવી શકે છે. આવા ભૂકંપથી ઉત્તર ભારત, નેપાળ અને પડોશી વિસ્તારોમાં ભારે વિનાશ સર્જાઈ શકે છે. લાખો લોકો પ્રભાવિત થશે. પર્વતો ધસી પડશે, ભૂસ્ખલન થશે અને ઇમારતો ધરાશાયી થશે. હિમાલય ગીચ વસ્તીવાળા છે. ઘરો અને ઇમારતો નાજુક છે, તેથી નુકસાન ખૂબ વધારે હશે.
જાપાનની ચેતવણીથી ભારત કેમ ચિંતિત છે?
જાપાને તાજેતરમાં જ એક મોટા ભૂકંપની ચેતવણી જારી કરી છે. નાનકાઈ ટ્રફ પર એક મોટો ભૂકંપ આવવાની શક્યતા છે. આ સમાચાર સાંભળીને, ભારતના લોકોને હિમાલય યાદ આવી રહ્યો છે. બંને પ્રદેશોમાં ટેક્ટોનિક પ્લેટોની અથડામણને કારણે ભૂકંપ આવે છે. જોકે, ભારત અને જાપાનમાં પરિસ્થિતિ અલગ છે.
ભારતે અત્યારે ચિંતા કરવાની જરૂર નથી:
વૈજ્ઞાનિક નેશનલ સેન્ટર ફોર સિસ્મોલોજીના ડિરેક્રેટર ડૉ. ઓમ પ્રકાશ મિશ્રા કહે છે કે હિમાલય હાલમાં આપણું રક્ષણ કરી રહ્યું છે. નાના ભૂકંપ (૨.૫-૩.૫ ની તીવ્રતા) અહીં આવે છે, જે ધીમેધીમે બિલ્ટઅપ દબાણને મુક્ત કરે છે. આનાથી વધારે નુકસાન થતું નથી, પરંતુ તેઓ મોટા ભૂકંપને થતા અટકાવે છે. તેથી, હાલમાં “મહાન હિમાલય ભૂકંપ” વિશે ચિંતા કરવાની કોઈ જરૂર નથી.આ પ્રક્રિયાને સિસ્મિક ક્રીપ કહેવામાં આવે છે – જેનો અર્થએ થાય કે કોઈ મોટા આંચકા વિના દબાણ મુક્ત થતું રહે છે. વૈજ્ઞાનિકો માને છે કે હિમાલય હાલમાં સલામતી વાલ્વ તરીકે કાર્ય કરી રહ્યો છે. પરંતુ લાંબા ગાળાનો ભય રહેલો છે. ટેક્ટોનિક પ્લેટોની હિલચાલ બંધ થઈ નથી. કોઈપણ સમયેનોંધપાત્ર દબાણ વધી શકે છે.
ભારતે ખતરાના સ્તરને વધાર્યું:
નવો ભૂકંપીય ક્ષેત્ર નકશો ભારત સરકારે તાજેતરજે માંતેના ભૂકંપ ક્ષેત્રના નકશામાં એક મોટો ફેરફાર કર્યો છે. બ્યુરો ઓફ ઇન્ડિયન સ્ટાન્ડર્ડ્સ(BIS) ના નવા ભૂકંપ ડિઝાઇન કોડમાં સમગ્ર હિમાલયને સૌથી વધુ જોખમી ઝોન – ઝોન VI માં મૂકવામાં આવ્યો છે. આ દાયકાઓમાં સૌથી મોટો ફેરફાર છે. હવે, દેશનો 61% ભાગ મધ્યમથી ઉચ્ચ ભૂકંપના જોખમમાં છે. ઉત્તરાખંડ, હિમાચલ, જમ્મુ અને કાશ્મીર, ઉત્તરપૂર્વ અને ગુજરાત જેવા જે વિસ્તારો સૌથી વધુ સંવેદનશીલ છે. હવે નવી ઇમારતો વધુમજબૂત રીતેબનાવવી પડશે.
ભારત તૈયારીમાં શું કરી રહ્યું છે?
સતત દેખરેખ : સમગ્ર હિમાલયમાં સિસ્મોગ્રાફ્સ સ્થાપિત કરવામાં આવ્યા છે. પ્રારંભિક ચેતવણી પ્રણાલી: થોડી સેકન્ડો અગાઉ ચેતવણી આપવા માટે ટેકનોલોજી પર કામ કરો.
મજબૂત બિલ્ડિંગ કોડ્સ: નવી ઇમારતો ભૂકંપ પ્રતિરોધક બનાવવી આવશ્યક છે.
સાવધાન રહો, ગભરાશો નહીં
જાપાનની ચેતવણીથી શીખવું જોઈએ, પરંતુ ભારતમાં હજુ સુધી મોટા ભૂકંપના કોઈ સંકેતો નથી. નાના ભૂકંપ સારી વાત છે – તે મોટા ખતરાનેટાળે છે. છતાં, કોઈ કુદરતના ખેલને જાણતું નથી. વૈજ્ઞાનિકો કહે છે કે ભય ક્યારેય સમાપ્ત થતો નથી; ફક્ત તૈયારી જ નુકસાન ઘટાડી શકે છે.
