વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વમાં કેન્દ્રમાં ભારતીય જનતા પાર્ટીની સરકારે વૈશ્વિકરણના યુગમાં પક્ષ અને સરકારે દાવ ખેલ્યો છે, જેને રાજકીય વિશ્લેષકો પણ મોદીનું મંડલ -2 કહી રહ્યા છે અને તેમનો દાવો છે કે વિશ્વનાથ પ્રતાપ સિંહના મંડલની જેમ- એક પ્રયોગે ભારતીય રાજકારણ અને સમાજ વ્યવસ્થાનું આખું પાત્ર બદલી નાખ્યું, એ જ રીતે મોદીના મંડળ-બે નવા ફૂલ ખિલાવી શકે છે. એવું કહી શકાય કે વીપી સિંહની જેમ નરેન્દ્ર મોદીએ પણ મોટું રાજકીય જોખમ લીધું છે, જે ભાજપ અને સંઘની હિન્દુત્વની રાજનીતિ સાથે મેળ ખાતું નથી.
તફાવત એ છે કે વિશ્વનાથ પ્રતાપ સિંહ એક સવર્ણ હતા અને મંડલના કારણે તેમને ઉચ્ચ જાતિના ગુસ્સાનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. બીજી બાજુ, પછાત લોકોએ મુલાયમ સિંહ યાદવ અને લાલુ યાદવ જેવા નેતાઓને તેમના પર પસંદ કર્યા. પરંતુ મોદી પોતે પછાત વર્ગમાંથી આવે છે, તેથી તેઓ વિશ્વનાથ પ્રતાપ સિંહ કરતાં વધુ મજબૂત વિકેટ પર છે અને તેમની સામે જીવનની સંધિકાળમાં સામાજિક ન્યાયની રાજનીતિના જૂના યોદ્ધાઓ છે અને લગભગ પરાજીત થઈ ગયા છે. હાલમાં, સામાજિક ન્યાય પ્રવાહનો કોઈ નવો તેજસ્વી નેતા દૂર દૂર સુધી દેખાતો નથી.
મેડિકલ પ્રવેશ પરીક્ષા એનઇઇટીમાં પછાત વર્ગને 27.50% અનામત આપવા માટે પહેલા સંસદ દ્વારા પસાર કરવામાં આવ્યું અને પછી ફરીથી રાજ્યોને પછાત વર્ગોને ઓળખવાનો અધિકાર આપવા માટે. ભારતીય જનતા પાર્ટી અને નરેન્દ્ર મોદી સરકાર દ્વારા બંધારણમાં સુધારો માસ્ટર સ્ટ્રોક છે કે ડિઝાસ્ટર સ્ટ્રોક છે તે અંગે ચર્ચાએ જોર પકડ્યું છે. હકીકતમાં, ઉત્તરપ્રદેશ સહિત પાંચ રાજ્યોમાં આગામી વર્ષની શરૂઆતમાં યોજાનારી વિધાનસભાની ચૂંટણીને ધ્યાનમાં રાખીને, પછાત જાતિ આધારિત વસ્તી ગણતરીને આકર્ષવા માટે લેવામાં આવેલા આ પગલાની આગલી તાર્કિક પરાકાષ્ઠા, સુપ્રીમ કોર્ટની મર્યાદા પર 50 ટકા પ્રતિબંધ સંસદ દ્વારા અનામત ક્વોટા મંજૂર કરવામાં આવ્યો હતો. કાયદાને નાબૂદ કરવાની અને ખાનગી ક્ષેત્રને અનામતના દાયરામાં લાવવાની માંગણીઓ પણ તીવ્ર બનાવવાની માંગણીઓ તરીકે ઉભરી આવશે. રાજકારણની ભાષામાં, સરકારનું આ પગલું પાન્ડોરાનું બોક્સ ખોલી શકે છે, જે ભારતીય સમાજમાં ભારે ઉથલપાથલનું કારણ બની શકે છે, જે રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘના હિન્દુત્વના વૈચારિક ખ્યાલને કલંકિત કરી શકે છે.
પછાત વર્ગો માટે ભાજપના અચાનક ઉદયને પણ મંડળ-2 કહેવામાં આવી રહ્યું છે અને તેને રાજકારણમાં મંડળીકરણની પ્રક્રિયા પૂર્ણ થવા તરીકે જોવામાં આવી રહ્યું છે. કારણ કે આ પહેલા કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળના વિસ્તરણમાં પછાત વર્ગો અને દલિતોને આપવામાં આવેલી પસંદગી પણ ભાજપની કમંડળ રાજનીતિને મંડળની રાજનીતિ તરફ આગળ વધતી જોઈ છે. 2015 માં બિહારની ચૂંટણી પહેલા જ ભાજપની માતૃ સંસ્થા રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘના વડા સંગઠન મોહન ભાગવતે કહ્યું હતું કે અનામત પર પુનર્વિચાર કરવાની જરૂર છે અને તત્કાલીન આરજેડી જેડીયુ કોંગ્રેસ મહાગઠબંધનના નેતા લાલુ પ્રસાદ યાદવે આ વાત કરી હતી. બિહારમાં એક મુદ્દો. 2014 માં નાશ પામેલા ભાજપ અને એનડીએથી વિપરીત, સંઘના સરકારવાહ દત્તાત્રેય હોસાબોલે જેને સંઘ પ્રમુખ પછી સંઘના કાર્યકારી વડા ગણવામાં આવે છે એ કહ્યું છે કે અનામત હોવી જોઈએ કોઈપણ કિંમતે ચાલુ રાખો અને જ્યાં સુધી સમાજમાં અસમાનતામાં અનામતની જરૂર છે ત્યાં સુધી સંઘના વડા મોહન ભાગવતે પણ અનામતને ટેકો આપ્યો છે.
હવે સવાલ એ છે કે શું મોદી સરકારના મંડળ 2 તરીકે ઓળખાતા ત્રણેય પગલાં ભારતીય જનતા પાર્ટીને આગામી વર્ષે યોજાનારી વિધાનસભાની ચૂંટણીઓથી 2024 સુધી લોકસભા સહિતની તમામ ચૂંટણીઓમાં અપેક્ષિત રાજકીય લાભ આપશે. વાસ્તવમાં સંઘ અને ભાજપની હિન્દુત્વ વિચારધારા દેશના મોટાભાગના હિન્દુ સમાજને એક એકમ તરીકે જુએ છે અને તે મુજબ તેની એક જ ઓળખ છે જે હિન્દુ હોઈ શકે છે. શા માટે તમામ સંઘ વિચારકો અને સંઘ પ્રેરિત ઇતિહાસકારો છેલ્લા એક દાયકામાં, ઘણી પછાત અને દલિત જાતિઓ પણ ભૂતકાળમાં ક્ષત્રિય હોવાનો દાવો કરવા લાગી છે, જેમને મુસ્લિમ અને બ્રિટીશ શાસકો દ્વારા પછાત અથવા દલિત બનાવવામાં આવ્યા હતા કારણ કે આ જાતિઓ સાથે આ જાતિઓના શાસકો મુસ્લિમ આક્રમણકારો અને અંગ્રેજો સામે લડ્યા હતા.
સંઘના આ ઇતિહાસકારો માને છે કે પ્રાચીન હિન્દુ સમાજમાં અસ્પૃશ્યતા (અસ્પૃશ્યતા) અને સામાજિક અસમાનતા અસ્તિત્વમાં નહોતી અને તે મધ્યયુગીન યુગના મુસ્લિમ શાસકોનું પરિણામ હતું. આ માન્યતાઓ દ્વારા સંઘના બે ઉદ્દેશો પૂરા થાય છે. પ્રથમ, દલિત અને પછાત જાતિઓ જેમને તેઓ ક્ષત્રિય સાબિત કરે છે તેમનામાં સામાજિક શ્રેષ્ઠતાની ભાવના પેદા કરીને, તેઓ દલિત અને પછાત જાતિઓને બાકીના દલિત અને પછાત જાતિઓથી અલગ કરીને તેમની એકતાને નબળી બનાવી શકે છે. બીજું, ઓળખ આ જાતિઓને તેમની જાતિના સ્થાને હિન્દુ બનાવીને તેમને મોટા હિંદુત્વની છત્રછાયા હેઠળ લાવી શકાય છે.
દિલ્હી યુનિવર્સિટીના વિદ્વાન પ્રો.લક્ષ્મણ યાદવ કહે છે કે પછાત વર્ગો ભાજપથી દૂર રહેવાના ભયને જોતા કેન્દ્ર સરકારે આ બંને પગલાં લીધા છે. કારણ કે એનઇઇટીમાં અનામત હોય કે પછી રાજ્યોને પછાત વર્ગોની માન્યતાનો અધિકાર હોય, કેન્દ્રમાં મોદી સરકારે જ તેમને 2018 માં સમાપ્ત કર્યા હતા. લક્ષ્મણ યાદવનું કહેવું છે કે મોદી સરકારની ખરી કસોટી જાતિ વસ્તી ગણતરીના આંકડા જાહેર કરવા, અનામતની મર્યાદા વધારવા અને ખાનગી ક્ષેત્રમાં અનામત લાવવાની છે.
