રાજદ્રોહનો કાયદો: આરોપો સાબિત કરવામાં મોટાં ભાગના કેસોમાં નિષ્ફળતા !

કેન્દ્ર સરકારની એજન્સી, એનસીઆરબી, વર્ષ 2014 થી આઈપીસી -124 એ હેઠળ નોંધાયેલા કેસો, ધરપકડ અને દોષિતોનો ડેટા જાળવી રહી છે. આ મુજબ, 2014 થી 2019 સુધીમાં 326 કેસ નોંધાયા હતા, જેમાં 559 લોકોની ધરપકડ કરવામાં આવી હતી, જોકે માત્ર 10 આરોપી દોષિત સાબિત થઈ શક્યા હતા.

તાજેતરમાં સુપ્રીમ કોર્ટે દેશદ્રોહના આરોપસર બે ટીવી ચેનલો સામે આંધ્રપ્રદેશ પોલીસની કાર્યવાહી પર સ્ટે આપ્યો હતો. 3 જૂને સુપ્રીમ કોર્ટે હિમાચલ પ્રદેશના પત્રકાર વિનોદ દુઆ સામે દાખલ કરેલા રાજદ્રોહના કેસને ફગાવી દીધો હતો. ગત સપ્તાહે, લક્ષદ્વીપના સંચાલક પ્રફુલ પટેલની નીતિઓ સામે અવાજ ઉઠાવવા બદલ પોલીસે ફિલ્મ નિર્માતા આયેશા સુલ્તાના સામે દેશદ્રોહનો કેસ નોંધ્યો હતો. આ ઘટનાઓ પછી ફરી એક વખત દેશદ્રોહ વિરુદ્ધ બનાવેલો કાયદો ચર્ચામાં છે, જેને દેશદ્રોહ કાયદો તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

નિષ્ણાતો તેને વર્તમાન યુગ અનુસાર અપ્રસ્તુત કાયદો ગણાવી રહ્યા છે, આંકડા પણ તેની પુષ્ટિ આપે છે. તે પણ સાચું છે કે છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં તેનો ઉપયોગ રાજકીય કારણોસર કરવામાં આવ્યો છે.

નેશનલ ક્રાઇમ રેકોર્ડ્સ બ્યુરો એટલે કે એનસીઆરબી એ કેન્દ્ર સરકારની એક એજન્સી છે. આ એજન્સી 2014 થી 124 એ હેઠળ નોંધાયેલા કેસોની માહિતી જાળવી રહી છે, ધરપકડ કરાયેલા, આરોપીને દોષિત ઠેરવવામાં આવ્યા છે. નવીનતમ આંકડા ફક્ત 2019 માટે છે. એનસીઆરબીના ડેટા દર્શાવે છે કે 2014 થી 2019 ની વચ્ચે, 124 એ હેઠળ 326 કેસ નોંધાયા હતા. તેમાંથી 559 લોકોની ધરપકડ કરવામાં આવી હતી, પરંતુ માત્ર 10 જ દોષિત સાબિત થઈ શક્યા હતા. આ બતાવે છે કે દેશદ્રોહના કાયદાનો કેટલી હદે દુરુપયોગ થાય છે.

દેશદ્રોહની વ્યાખ્યા આઈપીસીની કલમ -124 એ માં આપવામાં આવી છે. આ મુજબ જો કોઈ વ્યક્તિ સરકાર વિરુદ્ધ કંઇ પણ લખે કે બોલે અથવા આવી બાબતોને સમર્થન આપે તો તેને આજીવન કેદ અથવા ત્રણ વર્ષની સજા થઈ શકે છે.

સુપ્રીમ કોર્ટના સિનિયર એડવોકેટ વિરાગ ગુપ્તા કહે છે, જ્યારે વધુ લોકોને છોડી દેવામાં આવે છે, ત્યારે તે સાબિત થાય છે કે આ કેસ ખોટી રીતે દાખલ કરવામાં આવ્યો હતો. ખોટા કેસ દાખલ કરવામાં આવે છે કારણ કે ખોટા કેસ દાખલ કરવો સરળ છે અને આમ કરવા બદલ કોઈ સજા નથી. કાયદામાં ખોટી કેસો નોંધાવનારા પોલીસ-ફરિયાદીઓને સજા કરવાની જોગવાઈ છે, પરંતુ ભારતમાં તેનો ઉપયોગ કરવામાં આવતો નથી. તેથી, એફઆઇઆર મનસ્વી રીતે કરવામાં આવે છે અને પછીથી કાફતી નાખવામાં આવે છે.

વિરાગ ગુપ્તા કહે છે, ભારતમાં, પટવારી અને પોલીસ ઇન્સ્પેક્ટર, નાગરિક અને ગુનાહિત બંનેમાં અસરકારક છે. તેઓ જે રેખા દોરે છે તે પત્થરની લાઇન બની જાય છે. લોકોએ તેને ઉલટાવી લેવા માટે હાઇકોર્ટ, સુપ્રીમ કોર્ટમાં જવું પડશે. અને તે સાબિત કરવું પડશે કે આ ખોટું છે. આ બ્રિટિશ યુગનો સામ્રાજ્યવાદી કાયદો છે અને ઘણા સ્વાતંત્ર્ય સેનાનીઓએ તેનો વિરોધ કર્યો હતો, તો સ્વતંત્ર ભારતમાં આવા કાયદાઓની શું જરૂર છે?

ગુપ્તા કહે છે કે ભલે તે બંગાળ હોય કે યુપી કે અન્ય કોઈ રાજ્ય. તમામ રાજ્યોમાં શાસક પક્ષ અને પોલીસનું જોડાણ સ્પષ્ટ છે, તેથી વિરોધી પક્ષોને રાજ્ય પોલીસ પર વિશ્વાસ નથી. જ્યારે દેશના રાજકીય પક્ષોને પોલીસમાં વિશ્વાસ નહીં હોય, ત્યારે કાયદાઓનો દુરૂપયોગ કરવામાં આવશે.

આ એક ખાસ વાત પણ છે કે છેલ્લા 5 વર્ષમાં 124 એ હેઠળ ધરપકડ કરાયેલા મોટાભાગના લોકો 18 થી 45 વર્ષના છે. સરકારે રાજ્યસભામાં લેખિત જવાબમાં આ વાત કહી હતી. આ વર્ષે 17 માર્ચે આપના સાંસદ સંજયસિંહે દેશદ્રોહના આરોપમાં ધરપકડ કરાયેલા યુવક વિશે એક સવાલ પૂછ્યો હતો. આ મુજબ, 2015 થી 2019 સુધીના પાંચ વર્ષમાં, 444 લોકો કે જેમની ઉંમર 45 વર્ષથી ઓછી છે, તેમની ધરપકડ 124 એ હેઠળ કરવામાં આવી હતી. આટલું જ નહીં, 2016 માં 2 અને 2017 માં 3 ને પણ રાજદ્રોહ માટે ધરપકડ કરવામાં આવી હતી, જેમની ઉંમર 18 વર્ષથી ઓછી હતી.

ફક્ત 2019 માં એનસીઆરબીના આંકડા પર નજર નાખીએ તો ખબર પડે છે કે દેશદ્રોહના મોટાભાગના કેસો જે તે વર્ષે દેશભરમાં નોંધાયા હતા, તે ક્યાં તો ભાજપ શાસિત હતા અથવા એનડીએ દ્વારા શાસન રાજ્યોમાં નોંધાયેલા હતા.

કર્ણાટકમાં સૌથી વધુ 22 કેસ નોંધાયા હતા. ત્યાં ભાજપ સરકાર છે અને બીએસ યેદિયુરપ્પા મુખ્ય પ્રધાન છે. આસામ બીજા નંબર પર છે, જ્યાં 17 કેસ નોંધાયા છે. ત્યાં ભાજપ સરકાર પણ છે અને તે સમયે સર્વાનંદ સોનોવાલ મુખ્યમંત્રી હતા. જમ્મુ-કાશ્મીર ત્રીજા નંબરે હતો, જ્યાં 11 કેસ નોંધાયા હતા. રાષ્ટ્રપતિ શાસન અહીં 2019 માં લાદવામાં આવ્યો હતો અથવા એમ કહીએ કે તે પરોક્ષ રીતે કેન્દ્ર સરકાર હતી.