તાજેતરના વર્ષોમાં પેન્શન પરનો ખર્ચ કેન્દ્ર અને રાજ્યોના મુખ્ય ખર્ચ તરીકે ઉભરી આવ્યો છે. સત્તાવાર આંકડાઓ અનુસાર, આ 2019-20 દરમિયાન કેન્દ્ર સરકાર અને ગુજરાત સહિત ત્રણ રાજ્યો દ્વારા ‘પગાર અને વેતન’ પરના ખર્ચ કરતાં વધુ છે. ભારતના કોમ્પ્ટ્રોલર એન્ડ ઓડિટર જનરલના ડેટા અનુસાર, કેન્દ્ર દ્વારા કુલ પ્રતિબદ્ધ ખર્ચ રૂ. 9.78 લાખ કરોડ હતો. તેમાંથી 1.39 લાખ કરોડ રૂપિયા ‘પગાર અને વેતન’ પર, 1.83 લાખ કરોડ રૂપિયા પેન્શન પર અને 6.55 લાખ કરોડ રૂપિયા અન્ય વ્યાજની ચૂકવણી અને લોનની ચુકવણી પર ખર્ચવામાં આવ્યા હતા.
કેન્દ્રનો કુલ પ્રતિબદ્ધ ખર્ચ 2019-20માં તેના કુલ 26.15 લાખ કરોડના આવક ખર્ચના 37 ટકા હતો. CAGના અહેવાલ મુજબ, સરકાર દ્વારા પ્રતિબદ્ધ ખર્ચના 67 ટકા વ્યાજની ચુકવણી અને દેવાની સેવામાં ખર્ચવામાં આવ્યા હતા. તે જ સમયે, 19 ટકા પેન્શન અને 14 ટકા પગાર પર ખર્ચવામાં આવ્યા હતા. આનાથી સ્પષ્ટ થાય છે કે પગાર અને વેતન કરતાં પેન્શન પર વધુ ખર્ચ કરવામાં આવી રહ્યો છે. રિપોર્ટ અનુસાર, કેન્દ્રનું પેન્શન બિલ 2019-20માં પગાર અને વેતન પર તેના ખર્ચના 132 ટકા હતું. આ 2020 માં ભારતમાં કોવિડ -19 ફાટી નીકળ્યા પહેલાની વાત હતી.
ગુજરાત, કર્ણાટક અને પશ્ચિમ બંગાળમાં પણ આ જ સ્થિતિ રહી હતી. ગુજરાતમાં 2019-20માં પેન્શન બિલ રૂ. 17,663 કરોડ હતું, જ્યારે રૂ. 11,126 કરોડ પગાર અને વેતન પાછળ ખર્ચવામાં આવ્યા હતા. એટલે કે આવક કરતાં પેન્શન પર 159 ટકા વધુ ખર્ચ કરવામાં આવ્યો હતો. એ જ રીતે કર્ણાટકનું પેન્શન બિલ (રૂ.18,404 કરોડ) પગાર બિલ (રૂ.14,573 કરોડ) કરતાં 126 ટકા વધુ હતું. પશ્ચિમ બંગાળ માટે, પેન્શન બિલ (રૂ. 17,462 કરોડ) પગાર અને વેતન (રૂ. 16,915 કરોડ) પરના ખર્ચના 103 ટકા હતું. ઉત્તરપ્રદેશ, બિહાર, મહારાષ્ટ્ર, તમિલનાડુ અને ઓડિશામાં પેન્શન પરનો ખર્ચ પગાર અને વેતન પરના ખર્ચ કરતાં 2/3 વધુ હતો. ડેટા દર્શાવે છે કે 2019-20માં 30 રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોનું સંયુક્ત પેન્શન બિલ 3.38 લાખ કરોડ રૂપિયા હતું. તે જ સમયે, પગાર પર કુલ 5.47 લાખ કરોડ રૂપિયા ખર્ચવામાં આવ્યા હતા. એટલે કે, પગારના 61.82 ટકા સમગ્ર દેશમાં સંયુક્ત રીતે પેન્શન પાછળ ખર્ચવામાં આવ્યા હતા. નોંધપાત્ર રીતે, કમિશનરી ખર્ચમાં વધારાને કારણે, સરકાર પાસે અન્ય જરૂરી કામો માટે આવકનો ઉપયોગ કરવાનો ઓછો અવકાશ છે. સમીક્ષા હેઠળના નાણાકીય વર્ષમાં રાજસ્થાનમાં પેન્શન પરનો ખર્ચ રૂ. 20,761 કરોડ હતો. આ તેના પગાર અને વેતન પરના રૂ. 48,577 કરોડના ખર્ચના 42.7 ટકા છે. છત્તીસગઢનું પેન્શન બિલ 6,638 કરોડ રૂપિયા હતું. જે રૂ. 21,672 કરોડના વેતન બિલના 30.62 ટકા હતા. હિમાચલ પ્રદેશમાં પેન્શન બિલ રૂ. 5,490 કરોડ હતું, જે પગાર પર ખર્ચવામાં આવેલા રૂ. 11,477 કરોડના 47 ટકા હતું.
