નાસાના પર્સિવરન્સ માર્સ રોવરે મંગળ ગ્રહના જેરેરો ક્રેટરોમાં ‘સેફાયર કેન્યોન’નો નમુનો લીધો હતો. જે પ્રાચિન સુક્ષ્મ જીવોના સંકેતો દર્શાવે છે. ‘ચેયાવા ધોધ’ ખડકમાં રંગબેરંગી ફોલ્લીઓ અને કાર્બન અને સલ્ફર જેવા રસાયણો મળી આવ્યા હતાં. ત્યારે આ જીવનની નિશાની હોઇ શકે છે. પરંતુ પુષ્ટિ કરવા માટે પૃથ્વી પર તપાસ જરૂરી છે આ શોધ મંગળ પર જીવનની શકયતાઓને મજબુત બનાવે છે.
જુલાઈ-2024 માં પર્સિવરન્સ રોવરે મંગળ પર જેઝેરો ક્રેટરમાં ‘બ્રાઈટ એન્જલ વિસ્તારમાં એક ખડકમાંથી એક નમુના લીધો હતો. આ ખડકનું નામ ‘ચેયાવા ફોલ્સ’ રાખવામાં આવ્યું હતું. આ નમુનો ‘સેફાયર કેન્યોન’ રાખવામાં આવ્યો છે. આ ખડક નેરેત્વા વેલિસ નામની એક પ્રાચિન નદી ખીણમાં મળી આવ્યો હતો. જે એક સમયે પાણીથી ભરેલો હતો. આ નમુનો બાયોસિગ્નેચરના ચિન્હો દર્શાવે છે. એટલે કે જીવન સાથે સંબંધિત વસ્તુઓ જો કે આની પુષ્ટિ કરવા માટે વધુ સંશોધનની જરૂર છે.
ત્યારે ચાલો જાણીએ બાયોસિગ્નેચર શું છે..? બાયો સિગ્નેચર એ એવા પદાર્થો અથવા માળખા છે જે જીવન દ્વારા રચાયેલા હોઇ શકે છે. પરંતુ ખાતરી કરવા માટે વધુ માહિતીની જરૂર છે. સેફાયર કેન્યોનમાં જોવા મળતા રંગબેરંગી સ્થળોને વૈજ્ઞાનિકો ચિતાના સ્થળો અને ખસખસના બીજ કહે છે તેમાં કાર્બન, સલ્ફર, આર્યન અને ફોસ્ફરસ જેવા રસાયણો હોય છે જે પૃથ્વી પરના સુક્ષ્મજીવો માટે ઉર્જાનો સ્ત્રોત બની શકે છે. રોવરના PIXL અને SHERLOC સાધનોએ આ સ્થળોએ વિવિયાનાઈટ અને ગ્રેનાઈટ જેવા ખાસ ખનિજો શોધી કાઢયા છે.
નાસાના વૈજ્ઞાનિકો જોએલ હુરોવિટ્ઝે જણાવ્યું હતું કે, બ્રાઈટ એન્જલમાં મળેલા રસાયણો સુક્ષ્મો સજીવો માટે ઉર્જાનો સારો સ્ત્રોત હોઇ શકે છે. જેઝેરો ક્રેટર 3.5 અબજ વર્ષ પહેલાં એક તળાવ હતું જ્યાં નદીઓ પાણી લાવતી હતી આવા સ્થળો સુક્ષ્મો સજીવો માટે યોગ્ય છે. નીલમ કેન્યોનના ખડકો માટી અને કાંપથી બનેલા છે જે પૃથ્વી પર જીવનની હાજરી સુચવે છે. પહેલાંના વૈજ્ઞાનિકો માનતા હતાં કે મંગળ પર જીવનના સંકેતો ખુબ જુના ખડકોમાં જોવા મળશે. પરંતુ બ્રાઈટ એન્જલના ખડકો પ્રમાણમાં નવા છે. જે દર્શાવે છે કે, મંગળ પર જીવન લાંબા સમયથી શકય બન્યું હશે. જ્યારે નાસાના કાર્યકારી પ્રશાસક સીન ડફીએ જણાવ્યું હતું કે, મંગળ પર જીવનની શોધમાં આ અત્યાર સુધીનું સૌથી નજીકનું પગલું છે. આ શોધ મંગળના ઈતિહાસને સમજાવવામાં મદદ કરશે.
ફેબ્રુઆરી 2021 માં પર્સિવરન્સ રોવર જેઝેરો ક્રેટરમાં ઉતર્યું તેનું મિશન મંગળ પર પ્રાચિન જીવનના નિશાન શોધવાનું અને નમૂનાઓ એકત્રિત કરવાનું છે. ચેયાવા ધોધ, 1 મીટર લાંબો અને 0.6 મીટર પહોળો તીર આકારનો ખડક, જુલાઇ 2024 માં મળી આવ્યો હતો. રોવરે તેના સાધનો વડે તેની તપાસ કરી અને રંગબેરંગી સ્થળો શોધી કાઢયા આ સ્થળોએ રાસાયણિક પ્રતિક્રિયાઓના સંકેતો દર્શાવ્યા હતાં. જે જીવન સાથે સંબંધિત હોઇ શકે છે. રોવર અત્યાર સુધીમાં 27 ખડકોના નમૂનાઓ એકત્રિત કરી ચૂકયુ છે જેમાંથી સેફાયર કેન્યોન સૌથી ખાસ છે આ નમૂનાઓ ભવિષ્યમાં પૃથ્વી પર પાછા લાવવામાં આવશે. જેથી તેમની વધુ ઉંડાણપૂર્વક તપાસ કરી શકાય.
શું મંગળ પર જીવન હતું તે ચોક્કસ છે ?… ના, આ શોધ ચોક્કસ પુરાવા નથી, વૈજ્ઞાનિકો કહે છે કે આ ફોલ્લીઓ અને ખનિજો જીવન વિના પણ બની શકે છે. જેમ કે, ઉચ્ચ તાપમાન અથવા એસિડિક પરિસ્થિતિઓમાં પરંતુ, બ્રાઈટ એન્જલના ખડકોમાં આવી પરિસ્થિતિઓના કોઇ પુરાવા નથી, તેથી જીવનની શકયતા પ્રબળ છે. નાસાના વૈજ્ઞાનિક કેટી સ્ટેક મોર્ગને કહ્યું કે, જીવન સંબંધિત દાવા કરવા માટે અસાધારણ પુરાવાની જરૂર છે. આ એક સંભવિત બાયો સિગ્નેચર છે પરંતુ, ખાતરી કરવા માટે પૃથ્વી પર વધુ તપાસની જરૂર છે. ત્યારે સેફાયર કેન્યોન મંગળ ગ્રહથી પૃથ્વી પર નમૂના લાવવાની યોજના છે પરંતુ તે સરળ નથી. નાસા અને યુરોપિયન સ્પેસ એજન્સીનો માર્સ સેમ્પલ રીટર્ન પ્લાન 2030 ના દાયકામાં નમૂના લાવવાનો પ્રયાસ કરશે પરંતુ, યુએસ સરકારના 2026 ના બજેટ પ્રસ્તાવમાં આ મિશન માટે ભંડોળ કાપવાની વાત કરવામાં આવી છે જેના કારણે વિલંબ થઈ શકે છે.
પૃથ્વી પર પાછા લાવવામાં આવેલા નમૂનાઓનું પરિક્ષણ કરીને વૈજ્ઞાનિકો પુષ્ટિ કરી શકશે કે આ નિશાનો જીવન દ્વારા બનાવવામાં આવ્યા છે કે નહીં. વૈજ્ઞાનિકો પૃથ્વી પરની પ્રયોગશાળાઓમાં આ રાસાયણિક પ્રતિક્રિયાઓનો અભ્યાસ કરશે. જેથી સમજી શકાય કે તે જીવન વિના બનાવી શકાય છે કે નહીં. આ શોધ મહત્વપૂર્ણ છે કે જે આપણને અબજો વર્ષો પહેલાં મંગળ ગ્રહ પર પાણી અને જીવન માટે યોગ્ય પરિસ્થિતિઓ હતી. જો મંગળ પર સુક્ષ્મ સજીવો હોત તો તે સૌર મંડળમાં જીવનની શકયતાને વધુ મજબુત બનાવે છે. આ મંગળ પર ભવિષ્યના માનવ મિશનનું આયોજન કરવામાં મદદ કરશે. નાસા પણ માનવીને મંગળ પર મોકલવાનું લક્ષ્ય રાખે છે.
