રાષ્ટ્રીય ગણિત દિવસ 2025 :
રાષ્ટ્રીય ગણિત દિવસ દર વર્ષે 22 ડિસેમ્બરે ભારતભરમાં ઉજવવામાં આવે છે. આ દિવસ 22 ડિસેમ્બર 2012થી ભારતભરમાં ઉજવવામાં આવે છે. આ દિવસને ભારતના મહાન ગણિતજ્ઞ શ્રીનિવાસ રામાનુજનની જન્મજયંતિ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે, જેમનું યોગદાન આજે પણ આધુનિક ગણિત અને વૈજ્ઞાનિક સંશોધનને માર્ગદર્શન આપે છે. આ પ્રસંગે દેશની શાળાઓ, કોલેજો, યુનિવર્સિટીઓ અને સંશોધન સંસ્થાઓમાં વિદ્યાર્થીઓ અને સંશોધકોને ગણિતના મહત્વથી વાકેફ કરવા માટે વિશેષ કાર્યક્રમો, સેમિનાર અને ગાણિતિક પ્રવૃત્તિઓનું આયોજન કરવામાં આવે છે.
ઇતિહાસ :
શ્રીનિવાસ રામાનુજન ભારતમાં ગણિત દિવસની પ્રેરણા પાછળના તેજસ્વી ગણિતશાસ્ત્રી છે, જેમના કાર્યોએ દેશ અને દુનિયાભરના ઘણા લોકોને પ્રભાવિત કર્યા છે. રામાનુજનનો જન્મ 1887માં તમિલનાડુના ઇરોડમાં એક આયંગર બ્રાહ્મણ પરિવારમાં થયો હતો. 12 વર્ષની ઉંમરે, ઔપચારિક શિક્ષણનો અભાવ હોવા છતાં, તેમણે ત્રિકોણમિતિમાં ઉત્કૃષ્ટ દેખાવ કર્યો અને પોતાના માટે ઘણા પ્રમેય વિકસાવ્યા.
1904 માં માધ્યમિક શાળા પૂર્ણ કર્યા પછી, રામાનુજન કુંભકોણમ સ્થિત સરકારી આર્ટ્સ કોલેજમાં અભ્યાસ કરવા માટે શિષ્યવૃત્તિ માટે લાયક બન્યા, પરંતુ અન્ય વિષયોમાં શ્રેષ્ઠ ન હોવાથી તે મેળવી શક્યા નહીં. 14 વર્ષની ઉંમરે, રામાનુજન ઘરેથી ભાગી ગયા અને મદ્રાસની પચૈયપ્પા કોલેજમાં પ્રવેશ મેળવ્યો, જ્યાં તેમણે પણ અન્ય વિષયોમાં માત્ર ગણિતમાં જ શ્રેષ્ઠતા મેળવી અને ફેલો ઓફ આર્ટ્સ ડિગ્રી મેળવી શક્યા નહીં. ભયંકર ગરીબીમાં રહેતા, રામાનુજને ગણિતમાં સ્વતંત્ર સંશોધન કરવાનું ચાલુ રાખ્યું.
ટૂંક સમયમાં, ચેન્નાઈના ગણિત વર્તુળોમાં આ ઉભરતા ગણિતશાસ્ત્રીની નોંધ લેવા લાગી. 1912માં, ભારતીય ગણિતશાસ્ત્રી સોસાયટીના સ્થાપક રામાસ્વામી ઐયરે તેમને મદ્રાસ પોર્ટ ટ્રસ્ટમાં કારકુન પદ મેળવવામાં મદદ કરી. ત્યારબાદ રામાનુજને તેમનું કાર્ય બ્રિટિશ ગણિતશાસ્ત્રીઓને મોકલવાનું શરૂ કર્યું, 1913માં જ્યારે કેમ્બ્રિજ સ્થિત જીએચ હાર્ડીએ રામાનુજનના પ્રમેયથી પ્રભાવિત થઈને તેમને લંડન બોલાવ્યા ત્યારે તેમને સફળતા મળી.
1914માં રામાનુજન બ્રિટન ગયા, જ્યાં હાર્ડીએ તેમને કેમ્બ્રિજની ટ્રિનિટી કોલેજમાં પ્રવેશ અપાવ્યો. 1917માં, લંડન મેથેમેટિકલ સોસાયટીના સભ્ય તરીકે ચૂંટાયા પછી, રામાનુજન સફળતાના માર્ગે આગળ વધી રહ્યા હતા, અને 1918માં તેઓ રોયલ સોસાયટીના ફેલો પણ બન્યા – જે આ સન્માનિત પદ પ્રાપ્ત કરનારા સૌથી નાની ઉંમરના લોકોમાંના એક હતા.
રામાનુજન 1919માં ભારત પાછા ફર્યા કારણ કે તેઓ બ્રિટનમાં ખોરાકથી ટેવાઈ શક્યા ન હતા. તેમનું સ્વાસ્થ્ય સતત બગડતું રહ્યું અને 1920માં 32 વર્ષની ઉંમરે તેમનું અવસાન થયું. જોકે, ગણિતના ક્ષેત્રમાં તેમની સિદ્ધિઓને હજુ પણ વિશ્વભરમાં ખૂબ જ મહત્વ આપવામાં આવે છે. રામાનુજન ત્રણ નોટબુક છોડી ગયા જેમાં અપ્રકાશિત પરિણામો ધરાવતા પાના હતા, જેના પર ગણિતશાસ્ત્રીઓ આવનારા વર્ષો સુધી કામ કરતા રહ્યા. એટલું બધું કે 2012માં, ભારતના ભૂતપૂર્વ વડા પ્રધાન મનમોહન સિંહે 22 ડિસેમ્બર – રામાનુજનના જન્મ દિવસ – ને દેશભરમાં રાષ્ટ્રીય ગણિત દિવસ તરીકે ઉજવવાની જાહેરાત કરી.
મહત્વ :
રામાનુજનનું સન્માન: મહાન ભારતીય ગણિતશાસ્ત્રી શ્રીનિવાસ રામાનુજનના જન્મ અને તેમના ગહન યોગદાનની યાદમાં.
ગણિત જાગૃતિને પ્રોત્સાહન આપે છે: માનવ વિકાસ માટે ગણિતના મહત્વ અને વિજ્ઞાન, એન્જિનિયરિંગ અને ટેકનોલોજીમાં તેના ઉપયોગનો સંદેશ ફેલાવે છે.
યુવા મનને પ્રેરણા આપે છે: વિદ્યાર્થીઓને ગાણિતિક કૌશલ્ય વિકસાવવા માટે પ્રેરિત કરે છે, સકારાત્મક વલણ કેળવે છે અને ગણિતમાં કારકિર્દી બનાવવા માટે પ્રોત્સાહિત કરે છે.
જટિલ કૌશલ્યો વિકસાવે છે: ગણિત કેવી રીતે તર્ક, અમૂર્ત વિચાર, સમસ્યાનું નિરાકરણ અને જટિલ વિચાર ક્ષમતાઓનું નિર્માણ કરે છે, જેનાથી જીવન વધુ વ્યવસ્થિત બને છે તે પ્રકાશિત કરે છે.
વાસ્તવિક દુનિયાની સુસંગતતા દર્શાવે છે: રસોઈ, નાણાકીય વ્યવસ્થાપન અને સમય વ્યવસ્થાપન જેવી રોજિંદા પ્રવૃત્તિઓમાં ગણિતની હાજરી દર્શાવે છે.
સંશોધનને પ્રોત્સાહન આપે છે: શિક્ષકો, વિદ્યાર્થીઓ માટે ક્ષમતા નિર્માણ અને ગાણિતિક ક્ષેત્રોમાં સંશોધનને પ્રાથમિકતા આપે છે.
રાષ્ટ્રીય ગણિત દિવસ ક્યારે શરૂ થયો હતો?
ભારત સરકારે ડિસેમ્બર 2011માં ઔપચારિક રીતે 22 ડિસેમ્બર રાષ્ટ્રીય ગણિત દિવસ તરીકે જાહેર કર્યો હતો. શ્રીનિવાસ રામાનુજનના અસાધારણ ગાણિતિક યોગદાનને સન્માનિત કરવાના હેતુથી આ નિર્ણય લેવામાં આવ્યો હતો.
આ પછી, વર્ષ 2012 સમગ્ર દેશમાં રાષ્ટ્રીય ગણિત વર્ષ (National Mathematics Year) તરીકે ઉજવવામાં આવ્યું, જેણે ગણિતિક શિક્ષણ અને સંશોધનને રાષ્ટ્રીય સ્તરે પ્રેરણા આપી હતી.
રાષ્ટ્રીય ગણિત દિવસ ઉજવવાનો હેતુ શું છે?
રાષ્ટ્રીય ગણિત દિવસનો મુખ્ય ઉદ્દેશ છે:
- ગણિતમાં વિદ્યાર્થીઓની રુચિ વધારવી
- સંશોધન અને ઇનોવેશનને પ્રોત્સાહન આપ્યું
- વૈશ્વિક સ્તર પર ભારતના ગાણિતિક વારસાને પ્રકાશિત કરવું
રાષ્ટ્રીય ગણિત દિવસ કેવી રીતે ઉજવવામાં આવે છે?
- શાળાઓ, કોલેજો અને યુનિવર્સિટીઓ મેળા, પ્રદર્શનો અને વ્યાખ્યાન જેવા કાર્યક્રમોનું આયોજન કરે છે.
- સંખ્યાઓ અને ગણિતની સુંદરતાની ઉજવણી પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું છે.
- સરકારી પહેલ શિક્ષક તાલીમ અને શિક્ષણ સામગ્રીના વિકાસને ટેકો આપે છે
શ્રીનિવાસ રામાનુજનનું અતુલનીય યોગદાન :
શ્રીનિવાસ રામાનુજને ગાણિતિક વિશ્લેષણ, સંખ્યા સિદ્ધાંત, અનંત શ્રેણી અને સતત અપૂર્ણાંક જેવા ક્ષેત્રોમાં ક્રાંતિકારી કાર્ય કર્યું હતું. ઔપચારિક શિક્ષણના અભાવ છતાં, તેમણે લગભગ 3,900 ગાણિતિક સૂત્રો અને પરિણામો રજૂ કર્યા, જેમાંથી ઘણા પાછળથી એકદમ નવા અને મૌલિક સાબિત થયા. રામાનુજનની વિચારસરણી અને તેમની ગાણિતિક આંતરદૃષ્ટિએ 20મી અને 21મી સદીના ગાણિતિક સંશોધન પર ઊંડો પ્રભાવ પાડ્યો છે. શ્રીનિવાસ રામાનુજનનો વારસો લાખો યુવાનોને ગણિત અને વિજ્ઞાનના ક્ષેત્રમાં આગળ વધવા માટે પ્રેરણા આપે છે.
ભારતની પ્રાચીન ગાણિતિક પરંપરા :
ભારતનો ગાણિતિક વારસો હજારો વર્ષ જૂનો છે. પ્રેસ ઇન્ફર્મેશન બ્યુરો (પીઆઈબી) અનુસાર, ભારતમાં ગણિતનો વિકાસ ઇ.સ. પૂર્વે 1200 અને ઇ.સ. પૂર્વે 1800 ની વચ્ચે શરૂ થયો હતો.
ભારતે વિશ્વને ઘણી મહત્વપૂર્ણ ગાણિતિક વિભાવનાઓ આપી છે, જેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:
દશાંશ નંબર સિસ્ટમ
શૂન્ય
નકારાત્મક સંખ્યાઓ (Negative Numbers)
ચોથી અને સોળમી સદીની વચ્ચેના ભારતના સુવર્ણ ગણિતકાળમાં આર્યભટ્ટ, વરાહમિહિર, બ્રહ્મગુપ્ત અને ભાસ્કરાચાર્ય દ્વિતીયના જેવા વિદ્વાનોએ ગણિતને નવી ઊંચાઈઓ પર પહોંચાડ્યું હતું.
