ગુજરાતમાં ડાયાબિટીસની વધતી જતી લહેર
વિશ્વભરમાં જ્યાં 83 કરોડ લોકો ડાયાબિટીસથી પીડાય છે, ત્યાં ગુજરાતમાં પણ આ રોગની ગંભીરતા વધી રહી છે. ગુજરાતની ઝડપી શહેરી જીવનશૈલી, આહારની બદલાયેલી આદતો અને શારીરિક શ્રમનો અભાવ રાજ્યને ડાયાબિટીસના જોખમી ક્ષેત્ર તરફ ધકેલી રહ્યા છે.
ઇન્ટરનેશનલ ડાયાબિટીસ ફેડરેશન (IDF) મુજબ, ભારતમાં 10 કરોડથી વધુ લોકો ડાયાબિટીસથી પ્રભાવિત છે, અને આમાં ગુજરાતીઓની સંખ્યા પણ ચિંતાજનક રીતે વધી રહી છે. ચિંતાની વાત એ છે કે, હવે ડાયાબિટીસ માત્ર વૃદ્ધોનો નહીં, પણ ગુજરાતના યુવાનો અને બાળકોમાં પણ ઝડપથી ફેલાઈ રહ્યો છે.
વિશ્વ ડાયાબિટીસ દિવસ (14 નવેમ્બર) નિમિત્તે, આપણે માત્ર ખાંડ કાપવાની વાત નથી કરવાની, પણ આ રોગના મૂળ કારણ **ઇન્સ્યુલિન પ્રતિકાર (Insulin Resistance)**ને સમજવાની જરૂર છે. નિષ્ણાતો માને છે કે માત્ર ગળ્યું ટાળવાને બદલે, ઇન્સ્યુલિન પ્રતિકારને પેદા કરતા 5 છુપા ટ્રિગર્સ પર ધ્યાન આપવાથી આ રોગને અટકાવવો કે કાબૂમાં લેવો શક્ય છે.
ઇન્સ્યુલિન પ્રતિકાર: આ એવી સ્થિતિ છે જ્યારે શરીરના કોષો ઇન્સ્યુલિન હોર્મોનને યોગ્ય રીતે પ્રતિભાવ આપતા નથી, જેથી લોહીમાં ગ્લુકોઝ (સુગર) જમા થાય છે અને ડાયાબિટીસ તરફ દોરી જાય છે.
ગુજરાતી જીવનશૈલીના 5 છુપા દુશ્મનો
ગુજરાતી આહાર અને જીવનશૈલીમાં રહેલા આ પાંચ પરિબળો ઇન્સ્યુલિન પ્રતિકારને વેગ આપે છે, જે ટાઇપ-2 ડાયાબિટીસનું મુખ્ય કારણ છે.
A. ક્રોનિક સોજો (Inflammation), ફેટી લિવર અને પેટની ચરબી (Visceral Fat)
ગુજરાતીઓ તળેલા નાસ્તા, ફરસાણ અને ડેરી ઉત્પાદનોનો વધુ ઉપયોગ કરે છે, જેના કારણે વિસેરલ ફેટ (પેટના આંતરિક અંગોની ચરબી) અને નોન–આલ્કોહોલિક ફેટી લિવર ડિસીઝ (NAFLD) ના કેસોમાં વધારો થઈ રહ્યો છે.
- ગુજરાતી કનેક્ટ: ચરબીયુક્ત યકૃત અને વિસેરલ ફેટ શરીરમાં સતત ઓછા–ગ્રેડનો સોજો (Inflammation) પેદા કરે છે, જે ઇન્સ્યુલિન સિગ્નલિંગને અવરોધે છે.
- વહેલા લક્ષણો: જમ્યા પછી મીઠાઈની તીવ્ર તલબ, દિવસભરનો થાક, ધીમા રૂઝ આવતા ઘાવ અને ગરદન/બગલની કાળી ચામડી.
સલાહ: બાજરા, જુવાર, અને લીલા શાકભાજી જેવા બળતરા વિરોધી (Anti-inflammatory) ખોરાકને આહારમાં વધારો અને તળેલા નાસ્તા ઘટાડો.
B. તણાવ અને એલિવેટેડ કોર્ટિસોલ
વ્યવસાયલક્ષી રાજ્ય હોવાથી, ગુજરાતમાં આધુનિક જીવનશૈલીનો તણાવ (Stress) પણ વધુ છે.
- અસર: તણાવને કારણે વધતું કોર્ટિસોલ હોર્મોન શરીરને સતત ફાઇટ-ઓર-ફ્લાઇટ મોડમાં રાખે છે. આનાથી સ્નાયુ કોષો ઇન્સ્યુલિન પ્રત્યે ઓછા સંવેદનશીલ બને છે અને પેટની આસપાસની જોખમી ચરબી (Visceral Fat) જમા થાય છે.
- જોખમ: આ તણાવ સંબંધિત ઇન્સ્યુલિન પ્રતિકાર ઘણીવાર વજન વધવા વગર પણ થાક, સુગરની તલબ અને ઊંઘમાં ખલેલ દ્વારા પ્રગટ થાય છે.
સલાહ: દરરોજ 15 મિનિટ પ્રાણાયામ અથવા ધ્યાન કરવાથી કોર્ટિસોલના સ્તરને નિયંત્રિત કરી શકાય છે.
C. નબળી અથવા ખલેલ પહોંચાડેલી ઊંઘ
ગુજરાતીઓમાં મોડે સુધી જાગવું અને સવારમાં કામ પર દોડવું એ એક સામાન્ય બાબત છે, જે ઊંઘની ગુણવત્તા બગાડે છે.
- વૈજ્ઞાનિક આધાર: NIH મુજબ, માત્ર થોડી રાતની ઓછી ઊંઘ પણ શરીરની ઇન્સ્યુલિનને પ્રતિભાવ આપવાની ક્ષમતામાં ઘટાડો કરે છે.
- નિષ્ણાતનો મત: ડૉક્ટરો ભારપૂર્વક જણાવે છે કે ડાયાબિટીસ નિવારણમાં 7-9 કલાકની નિયમિત ઊંઘ એટલી જ મહત્વપૂર્ણ છે જેટલો આહાર અને કસરત.
સલાહ: રાત્રે ટીવી/મોબાઇલનો ઉપયોગ મર્યાદિત કરો અને નિયમિત ઊંઘનો સમય જાળવો.
D. શારીરિક નિષ્ક્રિયતા (Sedentary Lifestyle)
ગુજરાતના લોકોમાં પરંપરાગત સખત શ્રમનું સ્થાન હવે બેઠાડુ નોકરીઓ અને પરિવહનના સાધનોએ લીધું છે.
- અસર: લાંબા સમય સુધી બેસી રહેવાથી સ્નાયુઓ (જે ગ્લુકોઝનો ઉપયોગ કરે છે) માં ઇન્સ્યુલિન સિગ્નલિંગ નબળું પડે છે.
- સમાધાન: અમેરિકન ડાયાબિટીસ એસોસિયેશન ઇન્સ્યુલિનની કાર્યક્ષમતા વધારવા માટે એરોબિક કસરતો (ઝડપી ચાલવું) અને સ્નાયુ સમૂહ વધારવા માટે પ્રતિકારક કસરતો (યોગ, સ્ક્વોટ્સ) ની ભલામણ કરે છે.
સલાહ: જો તમે ઓફિસમાં કામ કરો છો, તો દર કલાકે 5 મિનિટ ઊભા રહો અથવા ચાલો.
E. ગુજરાતી આહારમાં અલ્ટ્રા–પ્રોસેસ્ડ ફૂડ્સનું વધતું પ્રમાણ
પરંપરાગત રીતે પૌષ્ટિક હોવા છતાં, આજનો ગુજરાતી આહાર પેકેજ્ડ ફૂડ્સ, તૈયાર નાસ્તા અને મેંદા આધારિત વસ્તુઓથી ભરાયેલો છે.
- જોખમ: અલ્ટ્રા-પ્રોસેસ્ડ ફૂડ્સ (UFPs) સ્થૂળતા, ફેટી લિવર અને સિસ્ટમિક સોજા તરફ દોરી જાય છે, જે તમામ ઇન્સ્યુલિન સંવેદનશીલતાને નબળી પાડે છે.
- તથ્ય: 2023ના એક અભ્યાસ મુજબ, UFPs નું વધુ સેવન કરનારાઓમાં ટાઇપ 2 ડાયાબિટીસનું જોખમ 50% વધારે હોય છે.
સલાહ: ઘરે રાંધેલા ભોજન પર ભાર મૂકો. ફળો, શાકભાજી, કઠોળ, આખા અનાજ (જુવાર, બાજરી, રાગી) ને પ્રાથમિકતા આપો અને મેંદો ટાળો.
૩. 5 ડાયાબિટીસ લક્ષણો: ગુજરાતમાં ત્વરિત ચેકઅપ જરૂરી
ડૉક્ટર્સ ભારપૂર્વક જણાવે છે કે જો ગુજરાતના લોકોમાં નીચેનામાંથી કોઈપણ લક્ષણો જોવા મળે, તો તાત્કાલિક લોહીની તપાસ કરાવવી જોઈએ:
- વારંવાર પેશાબ (ખાસ કરીને રાત્રે): કિડની જ્યારે લોહીમાંથી વધારાની સુગર દૂર કરવાનો પ્રયાસ કરે છે, ત્યારે આ લક્ષણ દેખાય છે.
- અસામાન્ય તરસ (Polydipsia): ડિહાઇડ્રેશનને કારણે વધુ પડતું પાણી પીવું.
- સતત થાક અને નબળાઈ: કોષોને ઉર્જા ન મળવાને કારણે.
- અચાનક વજન ઘટવું: શરીર ઊર્જા માટે સ્નાયુઓ અને ચરબીને તોડવાનું શરૂ કરે છે.
- ઝાંખી દ્રષ્ટિ (Blurred Vision): હાઈ સુગર લેન્સમાં સોજો લાવે છે.
૪. સંકલ્પ લો, સ્વસ્થ ગુજરાત બનાવો
વિશ્વ ડાયાબિટીસ દિવસ 2025 પર, khabargujarat ગુજરાતના દરેક નાગરિકને માત્ર ખાંડ પર કાપ મૂકવાને બદલે, ઇન્સ્યુલિન પ્રતિકારને નિયંત્રિત કરવા માટે આ 5 છુપા દુશ્મનો સામે લડવાનો સંકલ્પ લેવા વિનંતી કરે છે.
તમારા આહારમાં ફાઇબરની માત્રા વધારવી, દારૂ/ધૂમ્રપાનથી દૂર રહેવું, અને દરરોજ 15 મિનિટની શારીરિક પ્રવૃત્તિ કરવી એ ડાયાબિટીસ સામેનું સૌથી મોટું નિવારણ છે.
યાદ રાખો: નિયમિત ચેક-અપ અને જીવનશૈલીમાં નાના ફેરફારો દ્વારા, ડાયાબિટીસને સંપૂર્ણપણે કાબૂમાં રાખીને લાંબુ અને સ્વસ્થ જીવન જીવવું શક્ય છે.
ખાસ નોંધ: સ્વાસ્થ્યસંબંધીત કંઈપણ અનુસરતા પહેલા આપ આપના તબીબ અથવા તજજ્ઞોની સલાહ ખાસ લેવી.
